رادیوفرانسه: نوشتۀ رضا تقی زاده: طی دیدار سه روزه دیمیتری مدودوف رییس جمهور روسیه از آمریکا که روز سه شنبه 22 ژوئن با سفر وی به کالیفرنیا آغاز میشود، علاوه بر مناسبات رو به گسترش سیاسی و اقتصادی مابین مسکو و واشنگتن، موضوع افزایش تحریمهای یکجانبه غرب علیه تهران و بخصوص آینده نظام سیاسی ایران مطرح و مورد گفتگو قرار خواهد گرفت.

روز چهار شنبه گذشته، متعاقب اعلام تصمیم جامعه اروپا دایر بر اعمال تحریمهای تازه علیه ایران، ابتدا وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیه ای مراتب ” دلسردی ” آن کشور را در قبال اتخاذ تصمیم یاد شده مورد تاکید قرار داد.

در بیانیه وزارت خارجه روسیه قید شده بود که اعمال تحریمهای یک جانبه علیه ایران، اضافه بر تحریمهای مندرج در قطعنامه های شورای امنیت، با روح تصمیمات جامعه جهانی که در آنها روسیه نیز مشارکت داشته، ناهماهنگ است و میتواند با بحرانی تر ساختن شرایط جاری امکان انجام گفتگو با ایران را از میان بردارد.

نگرانی روسیه

روز بعد از انتشار بیانیه یاد شده، دیمیتری مدودوف نیز طی گفتگویی با نشریه آمریکایی وال استریت جورنال ضمن ابراز نگرانی نسبت تشدید تنبیهات علیه ایران، فراتر از مفاد مندرج در قطعنامه 1929 ، بر ضرورت پرهیز از اعمال فشار های بیشتر علیه ایران اصرار ورزید و تنبیهات یک جانبه غرب را عامل ” وخیم تر شدن اوضاع ایران ” معرفی کرد.

یک روز پس از انتشار بیانیه وزارت خارجه روسیه در مورد تحریمهای یک جانبه جامعه اروپا علیه ایران، رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا که با حضور در کمیته روابط خارجی سنا آن کشور، نسبت به مواضع اعلام شده مسکو ابراز تعجب کرد و آنرا ناشی از آمیزه توهم و ترس ( شیزو فرنیا ) خواند.

خطر امنیتی

رابرت گیتس ضمن یاد آوری اظهارات سه سال گذشته ولادیمیر پوتین خطاب به او که ایران را ” خطر امنیتی علیه روسیه ” معرفی کرده بود، از نحوه رفتار دو گانه روسیه در قبال ایران ابراز تعجب کرد. وزیر دفاع امریکا رفتار روسیه را که نسبت به اروپا دارای منافع اندک تجاری در ایران است با رفتار متفاوت جامعه اروپا مقایسه کرد که دارای منافع گسترده تر تجاری است و در عین حال آماده دست کشیدن از آنها.

نکته ای را که رابرت گیتس هنگام طرح مسئله دو گانگی رفتار های روسیه و جامعه اروپا در قبال ایران مورد اشاره قرار نداد میزان نزدیکی همکاری های تثبیت شده سیاسی و امنیتی جامعه اروپا با امریکا ، در مقایسه با قدمت یک ساله همراهی های اخیر مسکو با واشنگتن در زمینه است که عملا مدتی پس از انتخاب اوباما و راه یافتن او به کاخ سفید شکل گرفته.

دولت روسیه علیرغم احساس خطر امنیتی از سوی ایران و با و جود حمایت از تمامی قطعنامه های تنبیهی و توبیخی گذشته شورای امنیت، ضمن علاقمندی به تضعیف و کنترل رژیم جمهوری اسلامی، هرگز علاقمند به تغییر و از میان بردن کامل آن نبوده است.

تعادل نفوذ امریکا

روسیه معتقد است که در صورت سقوط جمهوری اسلامی، نظام سیاسی جانشین آن بی تردید همراه و همکار غرب خواهد بود. در صورت بروز چنین تغییری، قابل تصور است که روسیه نقش خود را بعنوان عامل میانجی در رابطه با غرب از دست بدهد.

بعلاوه، در صورت از میان رفتن جمهوری اسلامی نفوذ آمریکا در منطقه بیش از پیش گسترش یافته و از بغداد تا کابل خط مشی سیاسی هماهنگی خواهند یافت. شکل گرفتن این هماهنگی، دست روسیه را در آسیای مرکزی، منطقه خزر و قفقاز نیز ضعیف میسازد.

تغییر رفتار در مناسبات خارجی ایران بعد از جمهوری اسلامی، کنترل شرایط سیاسی در عراق، پیشبردن هدفهای جنگ علیه طالبان در افغانستان و کنترل امنیت منطقه ای در پاکستان را برای نیروهای ناتو و آمریکا آسانتر خواهد ساخت. از این لحاظ، همکاری های محدود روسیه در این مناطق با ناتو و غرب کم بها تر از گذشته خواهد شد.

سیاست خاورمیانه ای

سیاست خارجی روسیه در منطقه خاورمیانه، در قبال جنگ اعراب و اسرائیل، در لبنان، در غزه و در ساحل غربی رود اردن با خطوط سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نزدیکتر است تا سیاستهای غرب. تغییر جمهوری اسلامی این موازنه را بنفع غرب تغییر خواهد داد.

روسیه در ایران دارای منافع تجاری محدودی است و لی در صورت تغییر جمهوری اسلامی، این منافع بطور کامل از دست خواهد رفت. بر خلاف ترکیه، ایران نه نیازمند خرید نفت و گاز از روسیه است و نه دارای ظرفیت تولید کالا های مصرفی در اندازه های ترکیه برای صادرات به آن کشور. به این دلیل، چنانچه خرید جنگ افزار های نظامی ایران از روسیه قطع شود و همکاری های اتمی جاری نیز به پایان برسد، سطح مبادلات تجاری دو کشور به یک پنجم میزان کنونی و یا کمتر از آن خواهد رسید. دلیل ساده این است که اقتصاد روسیه و ایران مکمل یکدیگر نیستند.

رقابت در صدور گاز

ایران دارای دومین ذخیره بزرگ گاز طبیعی و دومین ذخیره بزرگ نفت جهان است. در صورت تغییر نظام جمهوری اسلامی، توسعه منابع و بهره برداری از گاز طبیعی ایران بسرعت در دست اقدام قرار خواهد گرفت و ظرفیت تولید آن افزایش خواهد یافت. حضور ایران در بازار گاز اروپا، بعد از تغییر نظام جمهوری اسلامی، انحصار صادرات گاز روسیه را خواهد شکست.

از این لحاظ، اگرچه روسیه ادامه وضع موجود در ایران و تضعیف جمهوری اسلامی را در راستای منافع ملی خود میبیند و لی تغییر نظام کنونی را در تقابل با منافع کوتاه و میان مدت خود تلقی میکند.

در دراز مدت و پس از توسعه یافتن همکاری های روسیه با امریکا و غرب، رفتارهای آینده روسیه در قبال ایران مشابه رفتار های کنونی جامعه اروپا خواهد شد، و لی مناسبات مسکو با واشنگتن و پایتختهای اروپایی هنوز برای بطور کامل تثبیت نشده و به هماهنگی لازم دست نیافته است.

بازی با کارت ایران

مناسبات روسیه با آمریکا هنوز در مرحله بده بستان های حساب شده قرار دارد. روسیه برای دست یافتن به توسعه صنعتی و افزایش رشد اقتصادی نیازمند سرمایه و تکنولوژی امریکا و جامعه اروپا است. کرملین انتظار دارد که امریکا راه پیوستن روسیه به سازمان تجارت جهانی را هموار سازد. امریکا از سال 1993 تاکنون به قبول این تقاضای مسکو رضایت نداده است.

کارت ایران چنانکه در زمان لغو طرح استقرار سیستم دفاع موشکی امریکا در جمهوری چک و لهستان مورد معامله قرار گرفت، همچنان سودمند و قابل بازی است و میتواند در معاملات آینده مورد استفاده مجدد روسیه قرار گیرد.

در صورت تغییر نظام جمهوری اسلامی، امریکا و اروپا با دولت بعدی تهران دارای روابط مستقیم و دوستانه خواهند بود. از این لحاظ جهت میانجیگری و نقش میانجی بطور کامل وارونه گردیده و اینبار روسیه بمنظور جلب حمایت ایران در آسیای مرکزی، خزر و قفقاز یا مجبور به بده بستان مستقیم با ایران و یا خواستار میانجیگری غرب در این زمینه خواهد شد.

هدف تغییر رژیم

روسیه اعتقاد دارد که تشدید فشارهای جاری علیه جمهوری اسلامی تنهای میتواند با هدف تضعیف و سقوط رژیم کنونی طراحی شده باشد. در چهره ایران امروز، روسیه سرنوشت صربستان دهه نود و عراق پیش از سال 2003 را مشاهده میکند. روسیه نگران است ک در صورت فراهم شدن شرایط لازم و کافی، تغییر نظام سیاسی ایران حتی از راه توسل به زور در دست اقدام قرار گیرد.

روسیه در عین حال که نگران تهدید های امنیتی جمهوری اسلامی است، نگران سقوط و از میان رفتن آن و بروی کار آمدن یک نظام طرفدار غرب در تهران نیز هست.این برخورد دوگانه رهبران کرملین در قبال ایران را رابرت گیتس آمیزه ترس و توهم میخواند، و لی فارغ از برداشت وزیر دفاع آمریکا، روسیه نگران بخشهایی از طرح اعمال فشار غرب علیه ایران است که در تدوین آنها به بازی گرفته نشده . این نگرانی های را مدودف طی آخرین روز اقامت خود در آمریکا با اوباما در واشنگتن در میان خواهد گذاشت.