رادیوفردا: چهار ماه پس از آنکه جيمز کلاپر، مدير سازمان اطلاعات ملی آمريکا و مشاور ارشد امنيتی باراک اوباما، در مجلس سنای این کشور اظهار داشت که نيروی های برتر نظامی قذافی در دراز مدت شورشيان را شکست خواهند داد، طرابلس سقوط کرد. پيروزی نظامی ناتو در ليبی سه ماه زودتر از برآورد های اوليه صورت گرفت.

اگرچه ماموريت ناتو در ليبی بر اساس قطعنامه ۱۹۷۳ شورای امنيت، محدود به دفاع از مردم غير نظامی تعريف شده بود، در عمل ماموريت ياد شده به تغيير رژيم در آن کشور انجاميد.

با استقرار نيروهای شورشی در طرابلس اينک ماموريت ناتو در آن کشور عملا به اتمام رسيده و ليبی در ادامه «بهار عربی» به دو کشور تونس و مصر پيوسته است.

بسياری از ناظران منطقه، «بهار عربی» را سر فصل تغييرات عمده و گسترده سياسی در خاورميانه و شمال آفريقا عنوان می کنند. بر اساس تغييرات تازه سياسی، حکومت های سنتی و اقتدار گرای منطقه تدريجا جای خود را به نظام های انتخابی و پارلمانی می دهند.

خاورميانه بزرگ

طرح استقرار دمکراسی در منطقه، با هدف از ميان بردن بستر های پرورش تروريسم، بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ و زمان رييس جمهوری جورج دبليو بوش کليد خورد.
کاهش بستر های رشد خشونت در کشورهای مسلمان، جانشين ساختن حکومت های اقتدارگرا و فاسد، با ساختارهای انتخابی، و پيوند دادن جوامع مسلمان با کشورهای غير مسلمان، بر اساس برابری و احترام متقابل، از جمله هدف های اجرای طرح تغيير در کشورهای مسلمان خاورميانه و شمال آفريقا است.

پس از سقوط طالبان در کابل و تغيير رژيم صدام در بغداد، آمريکا طرح «خاورميانه بزرگ» را عنوان ساخت. بر اساس طرح ياد شده، کشورهای خليج فارس، شامل ايران و عربستان، در خط مقدم تغييرات بعدی قرار گرفتند.

رها ساختن بخش نظامی برنامه های اتمی ايران در سال ۲۰۰۳ و اعلام داوطلبانه توسعه آزادی های سياسی در عربستان، از جمله نتايج اوليه اعلام طرح «خاورميانه بزرگ» محسوب می شد. اين طرح تدريجا با زمين گير شدن نيروهای آمريکايی در عراق تعديل و ظاهرا به فراموشی سپرده شد.

شروع تازه

بعد از راه يافتن باراک اوباما به کاخ سفيد، طرح استقرار دمکراسی در کشورهای مسلمان بر اساس الگوی ترکيه امروز، بار ديگر مورد توجه قرار گرفت و با سخنرانی تاريخی رييس جمهور آمريکا در قاهره در روز سوم ژوئن سال ۲۰۰۹ کليد خورد.

اوباما در قاهره اعلام داشت : «من به اينجا آمده ام که آغاز تازه ای را در مناسبات آمريکا و کشورهای مسلمان نويد دهم.»

يک سال و نيم بعد و در ژانويه سال جاری ديکتاتوری زين العابدين بن علی در تونس سقوط کرد و حزب حاکم بعد از چهل سال منحل و از قدرت کنار گذاشته شد. سه ماه بعد با سقوط حکومت مبارک در قاهره و اعلام انحلال حزب حاکم «دمکراتيک ملی»، بهار عربی به مصر رسيد.

ليبی و صادرات نفت

آغاز شورش عليه ديکتاتوری ۴۲ ساله قذافی در بنغازی، سومين کشور مسلمان و از صادر کنندگان بزرگ نفت را در خط تغيير قرار داد. نگرانی عمده پيرامون تغييرات سياسی در ليبی، متوجه ظرفيت صدور نفت خام آن کشور به اروپا و احتمال اختلال در تامين نيازهای نفتی ايتاليا و فرانسه و تا حدودی آلمان بود.

عليرغم نوسانات محدود بازار در ابتدای شکل گرفتن شورش داخلی در ليبی، قطع تدريجی صدور نفت خام آن کشور بدون ايجاد بحران جدی، جايگزين شد. ليبی اولين کشور مسلمان عضو اوپک است که در جريان «بهار عربی» تغيير رژيم و انتقال به دمکراسی را تجربه می کند.

با سقوط حکومت قذافی در ليبی، نياز به تغيرات سياسی در مراکش و الجزاير بيش از پيش احساس خواهد شد. پادشاه مراکش سه هفته قبل نويد داد که انتخابات آزاد پارلمانی در آن کشور برگزار خواهد شد. الجزاير با وجود بروز نا آرامی های پراکنده ماه های اخير، هنوز نسبتا آرام به نظر می رسد.

موضع آمريکا

بی شک بدون مداخله سياسی آمريکا، بن علی خود را مجبور به ترک تونس نمی ديد. حسنی مبارک نيز با فشار آشکار آمريکا، تنها ۱۲ ساعت بعد از ظاهر شدن در تلويزيون و دادن وعده اصلاحات مجبور به ترک قدرت شد.

شورشيان ليبی بدون حمايت نظامی مستقيم آمريکا و ناتو امکان شکست نيروهای قذافی را به دست نمی آوردند. سقوط سه ديکتاتوری مسلمان و ظاهرا پايدار در منطقه مديترانه، بر خلاف تجربه الگوهای گذشته در افغانستان و عراق، با حداقل تخريب و کمترين هزينه صورت گرفت و چهره آمريکا را نيز نزد مسلمانان مخدوش تر از پيش نساخت.

تغييرات سياسی محتمل در سوريه، يمن، بحرين، ايران و عربستان، طرح «خاورميانه بزرگ» را ضمن حفظ هدف های اوليه، با روش هايی متفاوت و هزينه ای کمتر، در آينده همچنان دنبال خواهد کرد.

کاهش بستر های رشد خشونت در کشورهای مسلمان، جانشين ساختن حکومت های اقتدارگرا و فاسد، با ساختارهای انتخابی، و پيوند دادن جوامع مسلمان با کشورهای غير مسلمان، بر اساس برابری و احترام متقابل، از جمله هدف های اجرای طرح تغيير در کشورهای مسلمان خاورميانه و شمال آفريقا است.

جيمز کلاپر در مورد سرعت اجرای الگوی (رسما اعلام نشده ) طرح ايجاد «خاورميانه بزرگ» و تکميل سومين مرحله از بخش مديترانه ای آن در ليبی، ظاهرا دچار اشتباه محاسبه شده بود!