رادیوفردا: پنج روزی که رژیم حسنی مبارک شبکه اینترنت مصر را قطع کرد برای این کشور ۲۵۰ میلیون دلار خسارت مالی به بار آورد.

دولت محمود احمدی‌نژاد اخیرا تهدید کرده است که ارتباط با شبکه اینترنت را به طور کامل قطع خواهد کرد. اما فعالان مدنی و بسیاری از کاربران اینترنت در ایران در فرار از سانسور و کنترل شبکه توسط دولت مهارت فراوانی پیدا کرده‌اند.

هفته‌نامه آلمانی «اشپیگل» در مصاحبه‌ای با فیلیپ هاوارد، از کار‌شناسان برجسته اینترنت، از وی می‌پرسد چگونه می‌توان چنین کاری کرد و آیا منزوی کردن یک کشور از شبکه ارتباطات دیجیتال امکان‌پذیر است؟

فیلیپ هاوارد، پروفسور علوم ارتباطات در دانشگاه واشینگتن، و نویسنده کتابی است به نام «خاستگاه‌های دیجیتال دیکتاتوری و دموکراسی».

هفته‌نامه اشپیگل: حکومت ایران اعلام کرده است که قصد دارد ارتباط این کشور را به طور کلی با شبکه اینترنت قطع کند. آیا چنین تهدیدی واقع‌بینانه است؟

فیلیپ هاوارد: حکومت ایران ثابت کرده است که واقعا قصد و توانایی چنین کاری را دارد. در حوادث بعد از انتخابات ریاست جمهوری ارتباط با شبکه اینترنت در ایران به مدت ۲۴ ساعت کاملا قطع شد. ولی معمولا قطع کامل شبکه اینترنت آخرین اقدام مذبوحانه یک رژیم است. در سال ۲۰۰۹ سه شرکت بزرگ ارائه ارتباطات اینترنتی به دستور حکومت تماس با شبکه را قطع کردند، ولی شرکت‌های خدماتی کوچک‌تر به کار خود ادامه دادند. بنابراین تمام تماس‌ها قطع نشده است.

آن چه که حکومت‌ها درک نمی‌کنند این است که حتی در صورت قطع ارتباطات اصلی هنوز گروهی از فعالان رسانه‌ای می‌توانند از طرق دیگر مثل تلفن‌های ماهواره‌ای ارتباط خود را برقرار کنند. آن‌ها با ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی در اروپا و نقاط دیگر ارتباط برقرار کرده و می‌توانند حجم کمی از اطلاعات را به بیرون از کشور مخابره کنند.

اشپیگل: برخی از فعالان رسانه‌ای در ایران به جای خطوط تلفن زمینی از ماهواره برای ارتباط با اینترنت استفاده می‌کنند. این روش چقدر کارایی دارد؟

هاوارد: از نظر فنی این روش دشواری است و به سختی می‌توان با ارائه‌کنندگان خدمات اینترنتی در دوبی یا قبرس ارتباط برقرار کرد. اگر رژیم به دنبال قطع کامل شبکه باشد با این روش‌ها شاید نتوان ارتباط را وصل کرد.

اشپیگل: از چه راه‌های دیگری می‌توان قطع کامل شبکه اینترنت را دور زد؟

هاوارد: معمولا دانشگاه‌ها یا موسسات مالی و تجاری بزرگ شبکه‌های مستقل خود را دارند و قطع شبکه‌های عمومی اینترنت ارتباطات آن‌ها را مختل نمی‌کند.

اشپیگل: ممکن است حکومت ایران بتواند آن کشور را به دوران قبل از اینترنت بازگرداند؟

هاوارد: قطع کامل ارتباط ایران با شبکه اینترنت در خارج محال است. تا زمانی که چند خط ارتباطی محدود برقرار باشد، فعالان از آن بهره خواهند جست. دولت آمریکا در حال توسعه یک فناوری جدید است که به «ساختارهای اینترنتی تاریک» معروف شده‌اند. این بسته‌های اطلاعاتی دیجیتال توسط شبکه‌های عادی اینترنت در کشور‌ها قابل تشخیص نیستند، ولی کاربران در صورت دستیابی به آن می‌توانند با استفاده از شبکه‌های ارتباطی دانشگاه‌ها یا شرکت‌های خصوصی که معمولا مسدود نیستند خود را به جهان خارج مرتبط کنند.

اشپیگل: از نظر فنی قطع ارتباط اینترنت یک کشور به چه معنایی است؟ و روی فعالیت‌های گوناگون در آن کشور چه اثری خواهد داشت؟

هاوارد: تمام شبکه‌های ارتباطات در آن کشور باید از یک مجرای اصلی عبور کند. در حوادث پس از انتخابات حکومت شبکه‌های اصلی را قطع کرده بود، ولی کوچک‌تر‌ها به کار خود ادامه می‌دادند. اکنون به نظر می‌رسد حکومت ایران شرکت‌های کوچک‌تر ارائه‌کننده ارتباطات اینترنتی را یا تعطیل کرده یا مسیر ارتباطات آن‌ها را به مجرای اصلی وصل کرده است. در آن صورت در هر لحظه حکومت می‌تواند این مجرای واحد و اصلی را قطع کند.

در صورت قطع کامل ارتباطات اینترنتی هزینه‌ای که حکومت خواهد پرداخت فقط سیاسی نیست. ایران نمی‌تواند فعالیت‌های تجاری، مثلا مناسبات مالی و اداری مربوط به صدور نفت را قطع کند. پنج روزی که رژیم حسنی مبارک شبکه اینترنت مصر را قطع کرد برای این کشور ۲۵۰ میلیون دلار خسارت مالی به بار آورد.

اشپیگل: دولت احمدی‌نژاد مدعی است که در حال راه اندازی یک شبکه اینترنت جداگانه برای ایران است که به کاربران امکان می‌دهد فقط از حریم اینترنت داخلی استفاده کنند.

هاوارد: دولت چین نیز چنین کاری کرده است، ولی من بعید می‌دانم که در شرایط فعلی ایرانی‌ها ظرفیت و توانایی راه‌اندازی چنین شبکه‌ای را داشته باشند. به نظر من، این حرفهای دولت ایران بیشتر تهدیدی سیاسی است. احتمالا طرح آن‌ها این است که سرعت ارتباطات با شبکه جهانی اینترنت را کند‌تر کرده تا از آن طریق کار کنترل و سانسور ارتباطات ساده‌تر شود. این کار یک روش بسیار کهنه‌ای برای سانسور است، ولی در عین حال موثر‌ترین روش است.

اشپیگل: به نظر می‌رسد که وبلاگ‌نویسان و فعالان رسانه‌ای ایران در گریز از سانسور مهارت فراوانی دارند.

هاوارد: در میان کشورهای مسلمان ایران بزرگ‌ترین رقم کاربران اینترنت را دارد. جوانان دارای گرایش‌های سیاسی با شیوه‌های گریز از سانسور آشنایی دارند. برای مثال، سرورهای جایگزین و موقتی یکی از راه‌هایی است که در دوره قطع ارتباطات یا سانسور شدید ارتباطات فعالان اینترنتی از آن استفاده می‌کنند. درعین حال این طور گفته می‌شود که حتی از «پلی‌استیشن» یا «اکس‌باکسز» می‌توان برای ارسال اطلاعات استفاده کرد.

اشپیگل: دانش حکومت برای کنترل شبکه اینترنت در چه سطحی است؟

هاوارد: حکومت ایران برنامه‌های پیشرفته‌ای برای کنترل شبکه اینترنت در اختیار دارد. برخی از این برنامه‌ها و تجهیزات را از شرکت نوکیا- زیمنس خریداری کرده است. بهترین برنامه‌های سانسور اینترنت محصول شرکت‌های آمریکایی است. درست مثل‌‌ همان برنامه‌هایی که والدین برای کنترل دسترسی کودکان خود به مطالب نامناسب روی اینترنت از آن استفاده می‌کنند و به همین برنامه‌ها می‌توان کدهای دیگری داد و از این طریق نوع دیگری از مطالب، فرضا اعلامیه‌های سیاسی و اخبار اعتراضی، را شناسایی و سانسور کرد.