بی‌بی‌سی: در حالی که جنگ لفظی بین ایران و آمریکا وارد مرحله کم سابقه ای شده و نگرانی ها از افروخته شدن شعله جنگ جدیدی در منطقه خلیج فارس در حال افزایش است، مرور و رمزگشایی سیر تحولات منتهی به بحران اخیر، اهمیت فوق العاده ای یافته است.

دنیس راس، دیپلمات کهنه کار آمریکایی تا ژوئن سال ۲۰۰۹ مشاور ویژه وزیر خارجه آمریکا در حوزه خلیج فارس و جنوب غربی آسیا بود و از آن زمان تا نوامبر امسال به عنوان دستیار ویژه رئیس جمهور و دبیر ارشد خاورمیانه، خلیج فارس و جنوب آسیا در شورای امنیت ملی آمریکا مسئولیت داشته است.

برای بررسی ریشه ها و چشم اندازهای دور جدید تنشهای بین ایران و آمریکا، با دنیس راس گفتگویی انجام دادم که معتقد است ادامه این مسیر از سوی ایران می تواند کل منطقه را در معرض تهدید جنگ هسته ای قرار دهد:

س: شما در مقاله اخیرتان در روزنامه وال استریت ژورنال، گزینه مهار رابطه با در برنامه هسته ای ایران را مردود دانسته ايد. چرا؟

دنیس راس: در این که تئوری مهار در مفهوم نظری خود در برخی موقعیتها کاربرد دارد بحثی نیست، اما بعید است که در این موقعیت کارایی داشته باشد چون این وضعیت مشابه جنگ سرد نیست که تنها دو بازیگر داشت. اینجا منطقه ای است که در آن وقوع جنگ خیلی محتمل است،‌ جایی که عدم تبادل اطلاعات قاعدهٔ حاکم است و منطقه ای است که اگر ایران در آن به سلاح هسته ای دست پیدا کند، همه همسایگانش نیز بر دستیابی به این سلاح مصِر خواهند بود، اولا به خاطر اینکه از اعمال نفوذ ایران در امان بمانند و ثانیا ً برای اینکه یک ضریب امنیت بالاتری را احساس کنند. آنها الزاما ً احساس نمی کنند که ممکن است کشور دیگری این امنیت را برای آنها تامین کند. مجموع این کشورها در محیطی فعالیت خواهند کرد که به خاطر فقدان ارتباطات موثر و ضریب بالای خطاهای اطلاعاتی، انگشت آنها دائم روی ماشه خواهد بود. در وضعیت بحران، هیچ کشوری فرض نخواهد کرد که می تواند تا بعد از حمله طرف مقابل صبر کند. در نتیجه اگر ایران به سلاحهای هسته ای دست یابد، رهبران ایران خودشان را فریب می دهند اگر تصور کنند موقعیتشان در منطقه تقویت خواهد شد یا جایگاهی بالاتر از همسایگانشان خواهند یافت یا خودشان امنیتی بیشتری خواهند داشت.‌ نتیجه بر عکس خواهد بود. آنها با این کار عملا ًْ ماشه یک منازعه هسته ای را می کشند که در آن همه بازنده خواهند بود. خیلی مهم است که اینطور تصور نشود که گویی ایران می تواند سلاح هسته ای داشته باشد و می شود با مهار آن به نوعی یک فضای امن ایجاد کرد، چون چنین نخواهد شد و در نتیجه به سود همه است که ایران سلاح هسته ای نداشته باشد، از جمله به سود خود ایران.

س: البته من باید اینجا تاکید کنم که ایران همواره هر نوع تلاش برای رسیدن به توان هسته ای نظامی را تکذیب کرده…

دنیس راس: شما البته درست می گویید که ایرانی ها داشتن چنین نیتی را تکذیب می کنند، اما آنها در همین حال از پاسخگویی به سوالات آژانس بین المللی انرژی اتمی درخصوص ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای شان خودداری می کنند، ‌ابعادی که همواره مورد سوال آژانس بوده اند و آژانس در گزارش اخیر خود هم تصریح کرده که این نگرانی ها مبانی بسیار محکمی دارند.

س: زمانی که باراک اوباما به قدرت رسید، او به صراحت خواستار مذاکره مستقیم با ایران شد، و بسیاری در دو طرف نسبت به امکان پذیر بودن یا حتی صحت این دعوت ابراز تردید می کردند. حال آنچه که از اظهارات و مقاله های شما برداشت می شود این است که آن سیاست به نحو موفقیت آمیزی انزوای ایران را تشدید کرده است. آیا می شود گفت از آغاز ، این تاکتیکی برای منزوی کردن ایران بوده یا که فکر می کنید یک خواست واقعی در دولت آمریکا برای دعوت از ایران به مذاکره وجود داشت؟

دنیس راس: زمانی که دولت اوباما به قدرت رسید، وضعیتی را به میراث برد که در آن بسیاری در سطح جهانی تصور می کردند ریشه مشکل در بی میلی آمریکا نسبت به گفتگو با ایران نهفته است و نه در رفتار ایران. رئیس جمهور تلاش داشت روشن کند که ریشه مشکل ما نیستیم، بلکه ما حاضریم با گفتگو تلاش کنیم این مشکل را حل کنیم. اگر ایرانی ها حاضر نشوند از دعوت رئیس جمهور استقبال کنند، آنگاه دنیا شاهد خواهد بود. پس به تعبیری می شود گفت که آن ابتکار عناصر متعددی را در خود داشت،‌ اما فکر می کنم اصل سوال شما راجع به راستی آن پیشنهاد بود. نباید هیچ شکی در این باشد که آن دعوت کاملا صادقانه طرح شد. یک میل واقعی و صادقانه برای ارتباط مستقیم با ایرانی ها وجود داشت و من فکر می کنم اتفاقا ً همین باعث ناراحتی آنها (ایرانیها)‌شد.

منتقدین البته می گویند که تنها یک سال و نیم بعد از دراز کردن دست دوستی به سوی ایران توسط آقای اوباما، ایالات متحده تشدید تحریمهای ایران را در دستور کار قرار داد. این در حالی است که در حوزه دیپلماسی،‌ اعتقاد بر این است که باید سیاستها را با صبر و حوصله تعقیب کرد تا به نتیجه برسند. آیا بازگشت به سیاست چماق به نظر شما زودرس نبود؟

دنیس راس: اگر ایران تصمیم گرفته بود که برنامه هسته ای اش را تعلیق کند،‌ در آن صورت ما هم البته می توانستیم یک موضع صبورانه ای اتخاذ کنیم به این معنا که تنها به دنبال مذاکره باشیم و نه به دنبال تشدید فشارها، اما آنها می خواستند هم مذاکره نکنند و هم به پیش بردن برنامه هسته ای شان ادامه دهند، نمی شد که هر دو خواسته شان برآورده شود.

س: بسیاری انتظار دارند اتحادیه اروپا به زودی تحریم های شدیدی بر بخش نفت ایران اعمال کند،‌ و همزمان باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا تحریم بانک مرکزی ایران را نهایی کرده است، میشود انتظار داشت که این مسیر به نوعی رویارویی منجر شود، چنانچه الان هم شاهد افزایش تنشها در خلیج فارس هستیم. اما بسیاری از تحلیلگران، از جمله تحلیلگرانی در همین اندیشکده شما (انستیتوی واشنگتن برای مطالعات سیاسی خاور نزدیک) اعلام کرده اند که حمله هوایی به تاسیسات هسته ای ایران تنها می تواند موجب تاخیر دو تا سه ساله در این برنامه شود. پس به نظر شما چه منطقی در پس این موضع گیریهای تحریک آمیز قرار دارد؟

دنیس راس: من فکر می کنم که باید به واقعیت ها توجه کنیم. واقعیت حاضر این هست که رئیس جمهوری آمریکا گفته عزمش بر این است که ایران به سلاح اتمی دست پیدا نکند. از طرفی این ایران است که همچنان در حال پیشبرد برنامه های هسته ای خودش هست. توجه نکردن ایران به خواسته های مجامع بین المللی بالاخره یک جایی باید برای تهران پیامدهایی را در بر داشته باشد.

ایران می تواند همینطور به برنامه های اتمی خودش ادامه دهد و در مقابل هم جامعه جهانی هر روز در برابر تهران متحدتر می شود. اینکه ایران تصور کند که می تواند همینطور به برنامه های خود ادامه دهد و هیچ پیامدی هم متوجهش نباشد، یک توهم است. این جریان بدون پیامد نخواهد بود و هر چه زمان بگذرد هزینه ای که ایران از این بابت پرداخت خواهد کرد، بیشتر می شود.

منطق این تحریم ها این است که ایران متوجه شود که هزینه های رفتارش هر روز بیشتر می شود و تحریم کنندگان امیدوارند که ایران بالاخره در مرحله ای دریابد که هزینه های برنامه اتمی اش بیشتر از فایده آن شده و رفتارش را تغییر دهد. این چیزی است که تحریم کننده ها با تنگ تر کردن حلقه تحریم ها، در پی آن هستند. ضمن اینکه به ایران پیام دهند که اگر می خواهی تحریم ها ادامه نیابد، راه این است که برنامه اتمی خود را متوقف کند.

ایران ادعا می کند نیتش دستیابی به انرژی صلح امیز هسته ای است و به دنبال تولید سلاح اتمی نیست. مانعی بر سر راه ایران برای دستیابی به انرژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز نیست به شرطی که این کشور بنا بر معاهدات بین المللی به جهان نیز نشان دهد که برنامه هسته ای اش صرفا برای مقاصد غیر نظامی است.

بخشی از پرسش شما این بود که آیا قصدی برای سوق دادن تحریم ها به یک عملیات نظامی هست، نه چنین نیست. آمریکا به طور جدی به دنبال حل این بحران از طرق دیپلماتیک است و تمایلی به مواجهه نظامی با ایران ندارد اما در عین حال باید واقعیت را هم مد نظر داشت که ایران هم باید رفتار فعلی خودش را تغییر دهد.

س: اگر شما مشاور آیت الله خامنه ای بودید، برای برون رفت از این بحران چه مشورتی به او می دادید؟ یعنی برفرض اگر آقای خامنه ای حاضر میشد همه فعالیتهای غنی سازی را در نطنز و قم و جاهای دیگر کلا ً متوقف کند، در مقابل چه می توانست بگیرد؟

دنیس راس: من سخنرانی ها و نوشته های آقای خامنه ای رو همیشه می خوانم و می دانم که او میترسد اگر در یک زمینه کوتاه بیاید، دیگر خواسته ها تمامی نخواهند داشت اما باید توجه داشت که پیامدهای یک تصمیم تا کجا می تواند ادامه پیدا کند.

ایران اکنون در مسیری قرار گرفته گه هزینه های برنامه اتمی اش هر روز در حال افزایش یافتن است و این مسیر همین طور ادامه خواهد داشت و مصائب ایران هر روز بیشتر خواهد شد.

اما راه دیگری هم هست. راهی که لزوما نباید به قربانی کردن همه چیز ختم شود و یا راهی که به باز شدن راه خواسته های بی پایان غرب ختم نشود و آن راه متوقف کردن برنامه های هسته ای است که می تواند به تولید سلاح اتمی بینجامد.

اگر ایران چنین کند، آنگاه خواهد دید که تحریم ها علیه این کشور متوقف خواهد شد و می تواند به زودی در تعامل با بازارهای جهانی قرار گیرد.

آنچه که همه در مورد آن توافق داریم این هست که انزوا هیچ دستاوردی در پی ندارد اما این راهی ست که ایران هم اکنون در پیش رو گرفته و این برایش سودمند نیست.

دولت آمریکا از همان روز اول هم اعلام کرد که اگر ایران راه درست را در پیش بگیرد، فوایدی برای این کشور در پی خواهد داشت. در غیر این صورت، پیامدهایی را باید متحمل شود.