بازتاب‌امروز: بسیاری از خوانندگان این نوشته، که به احتمال فراوان در بخش‌های توسعه‌یافته‌تر کشور ساکن بوده و چه بسا اکثریت اطرافیان‌شان تحصیلات دانشگاهی دارند، شگفت‌زده‌تر خواهند شد اگر آمارهای رسمی مربوط به ایرانیان بزرگسال دارای تحصیلاتی در حد راهنمایی و یا کمتر را بدانند: براساس آمارهای منتشره در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰، تقریبا ۶۱ درصد از زنان ایرانی بالای ۲۵ سال، و تقریبا ۴۳ درصد از مردان ایرانی بالای ۲۵ سال، تحصیلاتی در حد راهنمایی یا کمتر دارند

الف نوشت: اول) ۴۱ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال کشور، تحصیلاتی در حد ابتدایی یا کمتر دارند. به بیان دقیق‌تر، براساس نتایج آخرین سرشماری کل کشور که از سوی مرکز آمار ایران اعلام شده، تقریبا ۱۶ درصد از جمعیت بالای ۱۵ سال کشور بی‌سواد، و تقریبا ۲۵ درصد دارای تحصیلاتی حداکثر تا پنجم ابتدایی هستند [۱]؛ آماری که شاید بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ کشور، با شنیدن آن بسیار تعجب‌شده شوند!

دوم) بسیاری از خوانندگان این نوشته، که به احتمال فراوان در بخش‌های توسعه‌یافته‌تر کشور ساکن بوده و چه بسا اکثریت اطرافیان‌شان تحصیلات دانشگاهی دارند، شگفت‌زده‌تر خواهند شد اگر آمارهای رسمی مربوط به ایرانیان بزرگسال دارای تحصیلاتی در حد راهنمایی و یا کمتر را بدانند: براساس آمارهای منتشره در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۰، تقریبا ۶۱ درصد از زنان ایرانی بالای ۲۵ سال، و تقریبا ۴۳ درصد از مردان ایرانی بالای ۲۵ سال، تحصیلاتی در حد راهنمایی یا کمتر دارند (این دو عدد برای کشور مالزی، به ترتیب ۳۴ درصد و ۲۸ درصد هستند).

سوم) براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس (آذر ۱۳۹۰)، معضل کودکان و بزرگسالان “بدون شناسنامه”، یکی از مهم‌ترین مسایل پنهانی است که به وضعیت باسوادی در کشور لطمه می‌زند. بنا به تحلیل ارائه‌شده در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تعداد کودکان لازم‌التعلیم فاقد شناسنامه به خصوص در استان‌های مرزی مانند سیستان و بلوچستان بسیار زیاد است، که بسیاری از این کودکان مهاجرین افغان بوده و یا آن دسته از کودکان افغان هستند که در ایران متولد شده‌اند، اما دارای مادر ایرانی و پدر غیرایرانی هستند. به این ترتیب، فقدان هر گونه برنامه‌ریزی از سوی آموزش و پرورش برای شناسایی و تحت پوشش قرار دادن این کودکان فاقد شناسنامه، یکی از گره‌های کور سیستم آموزشی کشور محسوب می‌شود. هم‌اکنون نه در اسناد سیاست‌گذاری آموزش و پرورش و نه در اسناد سیاست‌گذاری نهضت سوادآموزی، حتی در حد یک جمله هم اشاره‌ای به برنامه‌ریزی برای شناسایی و پوشش کودکان و بزرگسالان فاقد شناسنامه نشده است [۲]

چهارم) اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، به صورت بالقوه می‌تواند وضعیت محرومیت از تحصیل کودکان در خانواده‌های فقیر را، افزایش دهد. به عبارت دیگر به ویژه در مورد خانوارهای بدسرپرست و یا دارای سرپرست معتادی که کل یارانه نقدی به سرپرست خانواده پرداخت می‌شود، این ریسک وجود دارد که پس از افزایش هزینه‌های روزمره خانوار در اثر اجرای طرح هدفمندی، محروم‌سازی کودکان از تحصیل و وادار ساختن آنها به کار، رواج بیشتری یابد. در این شرایط، شاید بتوان مشروط‌سازی پرداخت یارانه نقدی به ثبت‌نام کودکان در مدرسه (دستکم تا پایان دوره ابتدایی) را، به عنوان راهکاری برای کاهش این معضل مطرح نمود. هر چند که طبیعتا طراحی جزئیات اجرایی چنین برنامه‌ای، بسیار مفصل‌تر از وسع این یادداشت کوتاه خواهد بود.

پنجم) خلاصه آنکه در دو دهه اخیر، بسیاری از کشورهای دنیا، سیاست‌های گسترده‌ای را با هدف افزایش پوشش تحصیلی کودکان محروم از تحصیل به اجرا در آورده‌اند؛ سیاست‌هایی که جهش شدید آمارهای پوشش تحصیلی و باسوادی را در کشورهای مختلف به همراه داشته است. اگر ما هم در ایران شتاب نکنیم و هر چه زودتر سیاست‌های مناسبی در این زمینه نیندیشیم، چه بسا که همین کودکان محروم از تحصیل امروز، در آینده نسل بی‌سواد و کم‌سوادی را تشکیل دهند که از یک طرف خودشان در تله فقر گرفتار هستند و از طرف دیگر عقب‌ماندگی جامعه ما از قافله شتابان توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح جهان را، تشدید خواهند نمود.

و بالاخره یادآوری این جمله مشهور که: “هر کس که مدرسه‌ای تأسیس می‌کند؛ زندانی را تعطیل می‌کند”؛ یعنی اینکه اگر امروز در صرف بودجه برای پوشش آموزشی کودکان محروم از تحصیل، تعلل به خرج دهیم، مجبوریم در آینده‌ای نچندان دور، بودجه‌های سنگین‌تری را برای زندان و دادگاه و پلیس و امثالهم خرج کنیم…

ارجاعات:
[۱]: مراجعه کنید به صفحه ۵۸ متن مشروح گزارش مرکز پژوهش های مجلس با عنوان “بررسی وضعیت پوشش تحصیلی و ریشه کن کردن بی سوادی در کشور” که در سایت مرکز پژوهش های مجلس و در آدرس اینترنتی زیر قابل مشاهده است:
http://rc.majlis.ir/fa/report/show/۸۰۰۸۳۹
[۲]: مراجعه کنید به صفحات ۳۱ و ۳۲ گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس