دویچه‌وله: در روزهای منتهی به سالگرد دهمین انتخابات ریاست جمهوری و در حالی که دو کاندیدای آن انتخابات در زندان خانگی به سر می‌برند، زمزمه‌هایی از احتمال مشارکت اصلاح‌طلبان در انتخابات ریاست جمهوری آینده شنیده می‌شود.

شاید در چنین روزهایی در خرداد ماه ۱۳۸۸ کمتر کسی فکر می‌کرد که سه سال بعد دو کاندیدا از چهار کاندیدای دهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران در زندان خانگی باشند. اما سیر حوادث خرداد ۸۸ چنان رقم خورد که همچنان آثار و تبعات آن در فضای سیاسی و رسانه‌ای ایران نمایان است.

ده‌ها تن از شهروندان ایرانی در جریان اعتراض به نتایج انتخابات ریاست جمهوری که به باور حکومت رای به پیروزی محمود احمدی‌نژاد می‌داد، کشته شدند و همچنان ده‌ها فعال سیاسی و مدنی و روزنامه‌نگار در زندان به سر می‌برند.

اصلاح‌طلبان در اولین انتخابات، پس از یک دوره‌ی پر تلاطم و در شرایطی که رهبران جنبش اعتراضی در حصر خانگی و یارانشان در زندان بودند، تصمیم گرفتند در انتخابات مجلس نهم حضور فعالی نداشته باشند.

محمد خاتمی و مصلحت‌سنجی‌هایش

شرکت محمد خاتمی در انتخابات و رایی که به گفته وی به نام “جمهوری اسلامی” نوشته شد، عدم مشارکت رفرم‌خواهان و عدم استقبال شهروندان را تحت تاثیر قرار داد به نحوی که این اقدام همچنان در کانون پرسش و نقد فعالان اصلاح‌طلب و هواداران “جنبش سبز” قرار دارد.

در اولین تحلیل‌ها، این حدس و گمان مطرح شد که محمد خاتمی در پی باز گذاشتن روزنه‌ای به سوی حکومت است تا به باور وی باب گفت‌و‌گو باز بماند و اصلاح‌طلبان در دایره براندازان قرار نگیرند. در شرایط حاضر این گمانه بیش از پیش قوت گرفته که شاید چهره‌های اصلی اصلاح‌طلبان در خارج از زندان بر سر مشارکت فعال در فضای سیاسی ایران و به خصوص در انتخابات ریاست جمهوری به اجماع رسیده‌اند.

حدس و گمان‌ها زمانی بیشتر رنگ واقعیت به خود می‌گیرد که در کنار عملکرد محمد خاتمی، سخنان اخیرش را مورد بررسی قرار داد. وی در دیدار با عده‌ای از فعالان سیاسی و روزنامه نگاران در سالگرد دوم خرداد تصریح می‌کند: «بار‌ها گفته‌ام که ما خود را داخل نظام می‌دانیم و اگر نقدی هم داریم، نقد سیاست‌ها و روش‌هایی است که معتقدیم باید اصلاح شود.»

رییس جمهور پیشین ایران با اشاره به اینکه راه اصلاح طلبان با کسانی که خواستار براندازی‌اند، جدا است، می‌افزاید: بخش‌های گوناگون جامعه همچنان به اصل نظام و آرمان‌های آن پای بندند. لذا خوب است وقتی از افکار عمومی و نظر اکثریت بحث می‌شود دقت بیشتری به کار برده شود.

از سوی دیگر در چند روز گذشته سخنان موسوی خویینی‌ها، عضو شورای مرکزی روحانیون مبارز و از نزدیکان آیت الله خمینی در دوران حیاتش، مورد توجه رسانه‌های اصولگرا و اصلاح‌طلب قرار گرفت.

وی در گفت‌و‌گو با خبرنگاران تاکید کرده بود که اصلاح‌طلبان برای انتخابات قطعا برنامه خواهند داشت. مدیر مسوول روزنامه توقیف شده “سلام” اضافه کرد که باید در این مورد از محمد خاتمی سوال شود.

به نظر می‌رسد در شرایط حاضر احتمال حضور محمد خاتمی به عنوان کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری یازدهم بسیار اندک باشد. با این حال برخی کاربران فضای مجازی از هم اکنون برای دعوت وی به عنوان کاندیدای این انتخابات فعالیت خود را آغاز کرده‌اند که البته چندان مورد استقبال سایر کاربران قرار نگرفته و عمومیت نیافته است.

دوگانه‌ی “جنبش سبز” و “جنبش اصلاحات”

اینکه محمد خاتمی و اصلاح‌طلبان بخواهند در انتخابات آینده شرکت کنند تنها منوط به تصمیم آن‌ها و رضایت حاکمیت ایران نیست. گرچه به نظر می‌رسد پیش شرط این مشارکت موافقت حکومت با حضور آنان باشد اما مانع دیگری نیز بر سر راه طرفداران اصلاحات وجود دارد.

هواداران میرحسین موسوی و مهدی کروبی نشان داده‌اند که در طول سه سال اخیر توصیه‌های این دو مورد توجه افکار عمومی است. در میان بخش قابل توجهی از شهروندان نیز که پایه اجتماعی اصلاح‌طلبان محسوب می‌شوند، پایداری موسوی و کروبی مورد ستایش است.

با توجه به تجربه انتخابات مجلس به نظر نمی‌رسد که این دو رهبر “جنبش سبز” و همچنین هواداران فعال آن‌ها به شرکت در انتخابات رضایت دهند، مگر آنکه تغییرات قابل اعتنایی در شرایط سیاسی ایران حاصل شود.

زندانیان سیاسی نیز که انتخابات مجلس نهم را تحریم کردند، نقشی قابل توجه در میان فعالان سیاسی هوادار اصلاحات دارند. فعالانی که به عنوان حلقه اتصال اصلاح‌طلبان با شهروندان محسوب می‌شوند.

تقابل این جریان‌ها که از نظر پایه اجتماعی هم‌پوشانی قابل ملاحظه‌ای دارند، بر سر شرکت و یا عدم شرکت در انتخابات قطعا می‌تواند به هر دو جنبش لطمه بزند. اما شاید شرایط اصلاح‌طلبان در این میان دشوار‌تر باشد.

آن‌ها که نتوانسته‌اند هواداران خود را قانع کنند که به چه دلیل محمد خاتمی در انتخابات مجلس نهم شرکت کرده، به نظر می‌آید به سختی بتوانند هواداران جنبش سبز و منتقد اصلاحات را راضی به همراهی در انتخابات ریاست جمهوری آینده کنند.

اما به هر صورت فضای انتخابات در ایران منحصر به فرد و غیرقابل پیش‌بینی است. در همین حال به نظر می ‌رسد حکومت و رهبری جمهوری اسلامی نیز آمادگی حضور دولت نزدیک به اصلاح‌طلبان را در قوه مجریه ندارند. اما باید منتظر ماند و دید در ماه‌های آینده چه تغییراتی در شرایط سیاسی ایران حاصل می‌شود.