بی‌بی‌سی: اصرار وزارت راه و ترابری ایران برای عبور راه آهن اصفهان- شیراز از ۵۰۰ متری آثار تاریخی “نقش رستم”، در نزدیکی شیراز و مخالفت سازمان های حمایت از گردشگری و آثار تاریخی با این اقدام، موجب بروز واکنش های زیادی در محافل فرهنگی و اجتماعی ایران شده است.

نقش رستم که در سه کیلومتری تخت جمشید و در دامنه کوه “حسین” قرار گرفته، گور-دخمه های چهارتن از شاهان هخامنشی یعنی داریوش اول، خشایارشا، اردشیر اول و داریوش دوم را در خود جای داده است.

این مجموعه همچنین دربردارنده یک نقش برجسته عیلامی از سال ۱۷۰۰ پیش از میلاد، بنای هخامنشی موسوم به کعبه زرتشت، شش نقش برجسته از شاهان ساسانی و تعدادی استودان (جای قرار دادن استخوان مردگان) از دوره ساسانی است.

در ابتدای هفته جاری، “اسفندیار رحیم مشایی” رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به شیراز سفر کرد تا درباره عبور راه آهن از نزدیکی نقش رستم با مقام های محلی گفتگو کند.

او هنگام بازدید از محل تصریح کرد که برای ما هم نقش رستم و هم قطار اهمیت دارد، اما قرار نیست که با عبور قطار خدشه ‌ای به نقش رستم وارد شود.

آقای مشایی گفت: بهترین راه حل تهیه اطلاعات به روز و تشکیل جلسه‌ ای در تهران است تا این موضوع به صورت کارشناسی مورد بررسی قرار گیرد.

بلافاصله پس از این دیدار، دو مقام بلندپایه سازمان میراث فرهنگی در اظهاراتی جداگانه مخالفت جدی این سازمان را با عبور قطار از نقش رستم اعلام کردند. “طه هاشمی” رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و “فریبرز دولت آبادی” معاون میراث فرهنگی سازمان، خواستار تغییر مسیر راه آهن و انتقال ریل به ۹۰۰ متری نقش رستم شدند.

از سوی دیگر، مقام های وزارت راه و ترابری هرگونه آسیب رسانی خط آهن به آثار تاریخی را منتفی می دانند.

“مراد رنجبر”، رییس حوزه نظارت راه ‌آهن اصفهان – شیراز در گفتگو با ایسنا مدعی شده است که با استفاده از تکنیک‌های جدید،‌ هیچ صدا و لرزشی با عبور قطار به ‌وجود نمی ‌آید. او گفته است: حتی اگر خط آهن از یکصد متری نقش رستم بگذرد، لرزش ‌های قطار اثری بر آثار تاریخی نخواهد داشت.

در همین حال، اختلافاتی میان باستان شناسان و مدیران سازمان میراث فرهنگی بروز کرده است. در حالی که مدیران این سازمان به عبور قطار از ۹۰۰ متری نقش رستم رضایت داده اند، برخی باستان شناسان با استناد به مقررات موجود، عبور راه آهن از اطراف نقش رستم را با هر فاصله ای خلاف ضوابط مربوط به حریم تخت جمشید می دانند و عقیده دارند که این کار کالبد و منظر آثار تاریخی “پارسه” را مخدوش می کند.

چهارشنبه، 21 شهریور ماه، گروه دیده بان یادگارهای فرهنگی ایران و انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده علوم دانشگاه تهران، همایشی را در این دانشکده برگزار کردند که در آن عده ای از باستان شناسان مخالفت صریح خود با عبور راه آهن از نقش رستم را ابراز داشتند.

در این همایش که عنوان “نقش رستم در خطر” برای آن انتخاب شده بود، دکتر “کامیار عبدی” استادیار کالج دارت موث در آمریکا و سردبیر مجله باستان شناسی و تاریخ در مرکز نشر دانشگاهی ایران، با اشاره به ارزش های تاریخی نقش رستم گفت: این مجموعه در ارتباط با آثار تاریخی همجوار خود یعنی تخت گوهر، نقش رجب، غار حاجی آباد، شهر استخر، تخت جمشید و انشان (پایتخت کوهستانی عیلامیان) قابل بررسی است و عبور راه آهن از میان این آثار موجب می شود که ارتباط آنها با یکدیگر به هم خورده و قابل بازشناسی نباشند.

آقای کامیار افزود: اخیرا یکی از باستان شناسان سازمان میراث فرهنگی استان فارس ۴۰ اثر تاریخی مربوط به دوره های پارینه سنگی تا اسلامی را در نقش رستم کشف کرده است و این نشان می دهد این محوطه، آثار کشف نشده بسیاری دارد که با عبور راه آهن نابود خواهد شد.

این باستان شناس با نمایش چند اسلاید، نشان داد که ریل راه آهن درست از میانه یک معدن سنگ هخامنشی عبور می کند. روی برخی از سنگ های این معدن نقش برجسته های سبک عیلامی دیده می شود.

آقای عبدی همچنین با ارایه چند نقشه باستان شناسی تصریح کرد که مسیر ریل گذاری در نقش رستم و پیرامون آن، با همه محوطه های پیش از تاریخ تا دوره اسلامی تداخل دارد، اما بیشترین خطر متوجه استقرارگاههای هخامنشی است.

یکی دیگر از سخنرانان همایش نقش رستم در خطر، “محمدتقی عطایی” باستان شناس و عضو بنیاد پارسه – پاسارگاد، بنیاد اداره کننده تخت جمشید و پاسارگاد بود.

آقای عطایی در ابتدای سخنان خود، نقشه حریم تخت جمشید را که در سال ۱۳۵۷ خورشیدی تصویب و به همه سازمان ها اطلاع داده شده است، به حاضران نشان داد.

در این نقشه تمام محدوده میان تخت جمشید، نقش رستم، شهر ساسانی استخر، نقش رجب و سایر آثار پیرامونی، در حریم ثبت ملی و جهانی تخت جمشید قرار گرفته است و راه آهن درست از میان آن عبور می کند.

آقای عطایی سپس به قرائت مصوبه قانونی حریم تخت جمشید پرداخت که دربخشی از آن آمده است: احداث هرگونه ساختمان و هرنوع تاسیسات و غرس اشجار و هر نوع کند و کاو و نصب پایه های چراغ و نظایر آنها در حریم درجه یک تخت جمشید ممنوع است و کشاورزی در جاهایی که آثار باستانی کشف نشده تنها بدون کاربرد وسایل مکانیزه ممکن خواهد بود.

مصوبه یادشده تاکید دارد که در کوه رحمت و نقش رستم هر نوع تاسیسات، کند و کاو، جنگل کاری، دخل و تصرف، سنگ بری، غرس اشجار، نصب دکل و نظایر آنها و هر نوع عملیات که موجب تغییر هیات کوه شود، ممنوع است.

از دیگر ضوابط قانونی تصویب شده برای حریم درجه اول تخت جمشید و نقش رستم، این است که باید تمام ساختمان های مسکونی، دامداری ها، پایه های برق و تلفن و سیم های آن، محوطه آسفالت شده منطقه و اشجاری که مزاحم دید آثار تاریخی است، برداشته شود.

محمدتقی عطایی با استناد به این مقررات، عبور راه آهن، چه از فاصله ۵۰۰ متری و چه از فاصله ۹۰۰ متری، نقش رستم را غیر قانونی دانست. او سپس پیشنهاد کرد که یک هیئت بی طرف متشکل از باستان شناسان، مهندسان عمران، زمین شناسان، مرمتگران آثار تاریخی و سایر متخصصان مرتبط با موضوع تشکیل شود و مسیر راه آهن اصفهان – شیراز از محدوده آباده تا شیراز را مورد بازنگری قرار دهد و مسیرهای جایگزین را بررسی کند.

اما جالب ترین بخش سخنان این عضو بنیاد پارسه – پاسارگاد، اسلایدهایی بود که از آرامگاه خشایارشا نمایش داد. در این اسلایدها گسل بزرگی در میانه کوه نقش رستم (کوه حسین) هویدا بود. این گسل موجب به وجود آمدن شکاف های عمیق و نیمه عمیق در بالای آرامگاه خشایارشا شده است.

آقای عطایی گفت: آرامگاه خشایارشا به علت جای گیری نامناسب، حتی به طور طبیعی نیز در خطر است و در حال حاضر هیچ ابزاری برای نگهداری حجم عظیم سنگ ها و جلوگیری از باز شدن شکاف ها وجود ندارد. بنابراین عبور قطارهایی که احتمالا اغلبشان باری خواهند بود، آسیب های فعلی را تشدید می کند.

مخالفت باستان شناسان و دوستداران میراث فرهنگی با عبور قطار از نقش رستم، دومین مخالفت عمده آنها با پروژه های عمرانی در استان فارس تلقی می شود.

در نخستین مورد، آبگیری سد سیوند در پاسارگاد با مخالفت این عده روبرو و گفته شد که این اقدام منجر به نابودی ۱۳۰ محوطه باستانی در تنگه بلاغی و آسیب رسانی به آرامگاه کورش خواهد شد.

با این وجود سازمان میراث فرهنگی، پس از انجام چند فصل حفاری در تنگه بلاغی و در شرایطی که باستان شناسان زیرمجموعه خود را از گفتگو با خبرنگاران منع کرده بود، اجازه داد تا وزارت نیرو سد سیوند را آبگیری کند.

این اقدام بازتاب های سیاسی فراوانی در داخل و خارج از ایران داشت. از سوی دیگر، دولت ایران با اعلام اینکه طرح سد سیوند پیش از انقلاب و بوسیله مشاوران آمریکایی تهیه شده، مخالفت با آبگیری آن را سیاسی ارزیابی کرد.

اکنون یکی از نگرانی های باستان شناسان و دوستداران میراث فرهنگی، سیاسی شدن مسأله عبور راه آهن از نقش رستم است.

آنها می گویند که سیاسی شدن موضوع، بیشترین آسیب را به میراث فرهنگی می زند و موجب قربانی شدن مسایل علمی و فنی در کشاکش های سیاسی می شود.

این نگرانی در همایش “نقش رستم در خطر” نیز بازتاب یافت و سخنرانان هرگونه انتقاد سیاسی به عبور راه آهن از نقش رستم و ورود افراد سیاسی به این ماجرا را نفی کردند.

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند در صورتی که قطار از فاصله ۵۵۰ متری عبور کند برای آثار موجود در نقش رستم خطرناک خواهد بود.

عبور قطار از محدوده حریم نقش رستم، پیوستن نام این بنای تاریخی به فهرست میراث جهانی را نیز با مشکل مواجه می ‌کند.