همشهری: آژانس بین‌‌المللی انرژی به عنوان نهاد مشورتی کشورهای صنعتی جهان، در گزارش تازه خود به این کشورها هشدار داد که دوران نفت ارزان به پایان رسیده و دیگر نباید منتظر کاهش آن به سطح سال‌های گذشته بود.
این نهاد مشورتی که به عنوان زیرمجموعه سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی به بیش از 26 کشور صنعتی دنیا در زمینه سیاست‌های انرژی مشاوره می‌دهد، در سال‌های اخیر همواره در گزارش‌های خویش سعی کرده وضعیت بازار نفت را بحرانی‌‌تر از آن چه هست جلوه دهد و فشارهای سیاسی بر اعضای اوپک برای افزایش تولید را تشدید نماید.

از آنجا که اکثر 26 کشور صنعتی عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، که آژانس بین‌المللی انرژی به آنها مشاوره می‌دهد، واردکننده نفت هستند، آژانس در سالیان اخیر تلاش کرده با انتشار گزارش‌های جهت‌دار، منافع اعضای متبوع خود را با جلوگیری از افزایش بیشتر بهای نفت و تحت فشار قرار دادن اوپک برای افزایش تولید تامین کند.

گزارش ذیل به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا ادعای آژانس بین‌المللی انرژی واقعیت دارد که نفت اکنون، خیلی گران است؟

بر اساس گزارش تازه آژانس بين‌المللي انرژي، دوران نفت ارزان به پايان رسيده و جهان در آينده با بحران نفت روبه‌رو خواهد شد. در گزارش جديد آژانس بين‌المللي انرژي آمده است: «عرضه نفت خام در بازارهاي بين‌المللي به سرعت در حال افزايش است اما ميزان استخراج اين ماده ثابت مانده است.» اين نخستين بار است كه آژانس بين‌المللي انرژي به صراحت درباره وقوع بحران نفت و گاز هشدار مي‌دهد.

آژانس در اين گزارش، بر مواردي مانند كمبود بسيار شديد ظرفیت‌های جدید تولید نفت و بحران تقاضا، افزايش شديد قيمت مواد نفتي و مشكلات ناشي از اين افزايش قيمت بر كشورهاي صنعتي تاكيد كرده است. نکته مهم این گزارش در آن است که آژانس بين‌المللي انرژي، تاكنون بر مسأله بحراني كه جهان در آينده در زمينه تامين نفت با آن مواجه خواهد شد، سرپوش مي‌گذاشت.

كارشناسان بين‌المللي نفت كه در كنگره جهانی نفت در دسامبر 2006 (آذر 1385) در ايتاليا براي نخستين‌بار درباره اين بحران هشدار داده بودند با سكوت آژانس بين‌المللي انرژي روبه‌رو شدند اما اكنون گويا آژانس نيز ناچار شده است كه واقعيات را برملا كند.

در گزارش آژانس آمده است: «در حالي كه عرضه نفت از جانب سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك)، به‌طور متوسط سالانه يك درصد افزايش خواهد يافت، افزايش تقاضاي خريد در بازارهاي نفت جهاني، سالانه بيش از 2 درصد خواهد بود. استخراج نفت در كشورهاي نفت‌خيز ديگر مانند انگليس و مكزيك، سير نزولي دارد. ميزان استخراج نفت خام در انگليس كه در حال حاضر روزانه يك ميليون و 700 هزار بشكه است، در 5 سال آينده به يك ميليون بشكه خواهد رسيد و بدين ‌ترتيب، جهان بايد با اين مسأله كنار بيايد كه سازمان اوپك در آينده نزديك به قدرت بيشتري دست خواهد يافت و در صحنه انرژي جهان، بيش از پيش تعيين‌كننده خواهد بود.»

در همين رابطه، آژانس بين‌المللي انرژي، وضعيت عرضه و تقاضا در زمينه گاز طبيعي را بدتر از وضعيت نفت دانست و در گزارش خود آورده است كه در 10 سال آينده مقدار گازي كه در بازارهاي جهاني عرضه مي‌شود، به‌هيچ‌وجه پاسخگوي تقاضاها نخواهد بود. پيشنهادهاي كارشناسان صنعت نفت براي جلوگيري از يك بحران جديد، يا بسيار پيش پا افتاده‌اند يا اجراي آنها غيرممكن است.

به‌عنوان نمونه، لورنس ايگلز رييس بخش صنعت نفت آژانس بين‌المللي انرژي معتقد است كه براي چيرگي بر اين معضل، 2 راه بيشتر وجود ندارد، يا بايد استخراج نفت در كشورهاي عضو اوپك را بالا برد يا اينكه تقاضاي كشورهاي صنعتي را پايين آورد. با توجه به اينكه بالابردن ميزان استخراج نفت به راحتي امكان‌پذير نيست، بازارهاي جهاني براي حل اين بحران دست به اقدامي عاجل زدند و سفارش‌هاي خود را به طرز بي‌سابقه‌اي افزايش دادند كه اين باعث شد قيمت نفت خام به سرعت بالا رود و به بشكه‌اي 76 دلار در هفته اخیر نیز برسد. ركورد تاريخي قيمت هر بشكه نفت خام تاكنون 79 دلار بوده است كه در صورت ادامه روند كنوني، اين ركورد به زودي شكسته خواهد شد.

نفت 70 دلاری، گران است؟

سؤال مهم خصوصاً برای افکار عمومی کشورهای تولیدکننده نفت این است که آیا قیمت نفت خیلی بالا است و آنطور که واردکنندگان نفت می‌گویند، موجب به مخاطره افتادن وضعیت اقتصادی این کشورها شده است؟

واقعیت صنعت نفت این است که با توجه به افزایش قابل ملاحظه هزینه‌های تولید نفت خام در اکثر نقاط جهان و به اتمام رسیدن ذخایر نفتی سهل‌الوصول، هزینه تولید نهایی تولید نفت و هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای افزایش ظرفیت تولید و یا ایجاد ظرفیت‌های جدید برای کشورهای تولیدکننده، شديداً افزايش يافته است.

بازار سخت‌افزار و تجهیزات نفت نیز عموماً در اختیار شرکت‌های معظم کشورهای صنعتی قرار دارد و افزایش قیمت نفت در سال‌های اخیر،‌ بالا رفتن هزینه‌های پیمانکاری و تهیه قطعات تاسیسات نفتی را نیز به دنبال داشته و از این وضعیت، شرکت‌های غربی سود برده‌اند و نه کشورهای تولیدکننده نفت.

به طور خلاصه، سهم کشورهای تولیدکننده نفت از رقم مثلاً 70 دلاری بهای نفت در شرایط کنونی، چندان بیشتر از سهم آنان از نفت 30-20 دلاری بهای نفت در 10 سال قبل نيست.

بعلاوه، از افزایش بهای نفت، فقط کشورهای تولیدکننده سود نبرده‌اند، بلکه سهامداران شرکت‌های نفتی غربی مهمترین برندگان رشد بهای نفت هستند.

با وجود گزارش‌های هدایت‌شده‌ای که نهادها و رسانه‌های غربی از اوج گرفتن بهای نفت منتشر می‌کنند، کارشناسان منصف معتقدند نفت صادراتی کشورهای تولیدکننده، بیش از رقم 70 دلاری فعلی می‌ارزد. در واقع در سالیان اخیر، رشد هزینه‌های تولید نفت هیچ‌گاه کمتر از رشد قیمت نفت در بازارهای جهانی نبوده است.

مقایسه قیمت‌های واقعی نفت خام یعنی احتساب نرخ‌های تورم بین‌المللی نیز نشان می‌دهد هم‌اکنون قیمت نفت در بالاترین سطح واقعی خود قرار ندارد. هر چند در دهه‌های گذشته قیمت نفت خام هیچ‌گاه به سطح کنونی 70 دلار نرسیده بود، اما مطمئناً نفت 30 دلاری سال 1980 ارزشی بیش از نفت 70 دلاری سال 2007 دارد.

از این رو، واقعیت این است که هرچند بازار نفت چند سالی است در رونق به سرمی‌برد، اما قیمت نفت خام در بازارهای جهانی در شرایط فعلی در سطح بی‌سابقه‌ای قرار ندارد.

افزون بر این، نوسانات شدید بهای نفت در یک دهه اخیر، بیش از آن که به واردکنندگان نفت آسیب وارد آورد، اقتصادهای بیمار تولیدکنندگان را بیمارتر ساخته و آنان که دوران نفت 7 دلاری اواخر دهه 1990 را به سختی گذراندند، اکنون باید نفت 70 دلاری را با طعم بیماری هلندی بچشند.

بالاترین قیمت نفت

رکورد بالاترین قیمت روزانه نفت خام به روزهای ابتدایی آگوست سال 2006 به هنگام تهاجم رژیم صهیونیستی به لبنان برمی‌گردد که قیمت هر بشکه نفت خام در بورس نیویورک به 4/78 دلار رسید.

اما در صورت محاسبه قیمت واقعی نفت و احتساب نرخ تورم، رکورد قیمت نفت به اوایل سال 1979 بازمی‌گردد که قیمت هر بشکه نفت خام تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران و تنش‌ها در خاورمیانه به 38 دلار رسید که این رقم با احتساب نرخ متوسط تورم در سطح بین‌المللی معادل بیش از 100 دلار در سطح ارزش کنونی است.

البته متوسط قیمت نفت در کل سال 1979 حدود 6/12 دلار بود که با احتساب نرخ تورم به حدود 32 دلار می‌رسد.