پیک ایران: “رتبه‌ي سوم در سدسازي و رتبه‌ي اول در فرسايش خاك و بيابان‌زايي؟!”
آبگيري سد سيوند كه تاكنون چندين بار به تاخير افتاده است، بنابر وعده وزير نيرو قرار است در نيمه دوم بهمن امسال انجام شود. اين موضوع كه از سال‌هاي گذشته مخالفت‌هايي را از داخل و خارج در بر داشته است، صبح امروز نيز سبب تجمع جمعي كه خود را دوستداران فرهنگ و طبيعت مي‌ناميدند، مقابل وزارت نيرو شد.
به گزارش خبرنگار انرژي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، اين جمع 20 تا 25 نفره كه از ساعت 9 صبح امروز مقابل وزارت نيرو ايستاده بودند، تابلوهاي دست‌نوشته‌اي با مضاميني همچون “چه بر سر ميراث فرهنگي و محيط زيست مي‌آيد؟” ، ” آيا دولت بدون كارشناسان خودي مي‌تواند اثبات كند كه سدسازي‌ها ضرورتي اجتناب‌ناپذيرند” ، ” رتبه سوم در سدسازي و رتبه اول در فرسايش خاك و بيابان‌زايي” ، “آيا رتبه سوم سدسازي در دنيا رتبه كشاورزي ما را ارتقا داده است” و “از تجربه‌هاي ديگران استفاده كنيم” به علامت اعتراض در دست داشتند كه باعث شد مسؤول روابط عمومي و ستاد خبري وزارت نيرو براي پاسخگويي به برخي از سوالات افراد در تجمع حاضر شود.
علاوه بر رهگذراني كه با ديدن اين صحنه به جمعيت مي‌پيوستند، برخي از افراد حاضر در تجمع مدعي بودند كه به وسيله پيام كوتاه از زمان اين اعتراض جمعي مطلع شده‌اند.
در اين تجمع برخي افراد نوشته‌اي خطاب به وزيران نيرو و جهاد كشاورزي و روساي سازمان‌هاي ميراث فرهنگي و حفاظت محيط زيست در دست داشتند كه در آن آمده بود:
«خواهشمنديم پاسخ دهيد كه آيا در اجراي طرح‌هاي بزرگ سد‌سازي، با توجه به هزينه‌هاي سنگيني كه از محل فروش سرمايه‌هاي طبيعي (نفت و گاز) انجام مي‌شود و با توجه به هدر رفت ميراث‌هاي طبيعي و فرهنگي مانند مراتع، جنگل‌ها، زمين‌هاي كشاورزي و محوطه‌هاي باستاني و تاريخي كه به زير آب مي‌روند، محاسبه سود و زيان صورت مي‌گيرد؟
لطفا توضيح دهيد كه با چه قيمتي مي‌توان آثار طبيعي ميليون‌ها ساله و آثار تاريخي چند هزار ساله‌اي را كه در اجراي پروژه‌هاي سد‌سازي از بين رفته يا مي‌روند، دوباره به دست آورد؟
به نظر ما قرار گرفتن در رتبه سوم كشور‌هاي سازنده سد‌هاي بزرگ ـ آن هم پس از چين و تركيه كه نمي‌توانند الگو‌هاي مطلوب كشور ما باشند ـ افتخارآميز نيست.
افتخار اين است كه ببينيم روش‌هاي كشاورزي و دامداري كشور و ضريب بهره‌وري آب ارتقا يافته، وابستگي به سرمايه‌هاي طبيعي كاهش يافته و حفاظت از ميراث‌هاي طبيعي و تاريخي به شكل مناسبي اجرا شده و به منابعي براي درآمد پايدار تبديل شده‌اند. رساندن آب از سرچشمه رودخانه‌هاي كشور به صد‌ها كيلومتر دورتر، اگر به قيمت محروم كردن بهره‌برداران سنتي مسير رودخانه و خشك كردن تالاب‌هاي پايين دست باشد، افتخارآميز نيست.
افتخار، در تلفيق روش‌هاي نوين استفاده صرفه‌جويانه از آب با دانش و تجربه بومي‌ و حفظ زيستگاه‌هاي طبيعي و انساني امتداد رودخانه است.
در زير فقط چند مورد از آسيب‌هاي وارد بر ميراث فرهنگي و طبيعي كشور در جريان پروژه‌هاي سد‌سازي ذكر مي‌شود، خواهشمنديم توضيح دهيد كه براي جلوگيري از تكرار اين فجايع در چند صد طرح سد‌سازي ديگر كه در دست اجرا يا مطالعه است، چه كرده‌ايد:
*محوطه تنگه بلاغي كه با آب‌گيري سد سيوند به زري آب مي‌رود، كلكسيوني از دوره‌هاي مختلف زندگي بشري، از دوران غارنشيني تا دوران تاريخي هخامنشي و غيره را در بر مي‌گيرد، با پر شدن سد حدود 100 محل باستاني براي هميشه غرق و نابود مي‌شود.
*اختلاف تراز نهايي سطح آب با محوطه آرامگاه كوروش، به يك روايت 40 متر و به روايتي ديگر چهار متر خواهد بود. فاصله اين آرامگاه با درياچه سد در حدود پنج كيلومتر خواهد بود كه در نتيجه رطوبت سد ممكن است موجب آسيب ديدگي اين محوطه بي نظير شود.
*محدوده آرامگاه كوروش، در منطقه‌اي سيل‌خيز قرار دارد براي مثال در زمستان سال 77 با جاري شدن يك سيل، تا پله دوم آرامگاه به زير آب رفت. وجود درياچه سد در پايين دست آرامگاه، مي‌تواند خطر آب گرفتگي محوطه پاسارگاد را به مراتب بيشتر كند.
*محوطه باستاني تپه مهرعلي فارسي (واقع در استان فارس) با هفت هزار سال سابقه، با آب‌گيري سد ملاصدرا در آبان ماه 85 به زير آب رفت. سازمان آب منطقه‌اي فارس براي ساخت اين سد، از سازمان ميراث فرهنگي استعلام نكرده بود.
*عمليات ساخت سد شهدا روي رودخانه مارون، آسيب زيادي به محدوده شهر باستاني ارجان وارد ساخته است. اين محوطه باستاني مربوط به دوره عيلامي‌ است.
*با احداث سد كارون 3 چندين محوطه بي نظير مربوط به دوران پيش از تاريخ، دوران عيلامي، دوران اسلامي ‌و.. به زير آب رفت.
*در جريان ساخت سد سهند، پل گوچينلو مربوط به دوره ايلخاني تخريب شد.
*با سخت سد شيان در استان كرمانشاه، محوطه باستاني مربوط به دوران اشكاني و ساساني تخريب مي‌شود.
*با ساخت سد رامهرمز، سد باستاني جره مربوط به دوران ساسانيان نابود مي‌شود.
*سد‌هاي در دست ساخت گيلان، مانند سد بيجار (در بخش رحمت‌آباد) و سد شفارود، محوطه‌هاي باستاني بي شماري را به زير آب خواهند برد. وزارت نيرو، براي ساخت اين سد‌ها با سازمان ميراث فرهنگي هماهنگي نداشته است.
*با آب‌گيري سد سيوند حدود هشت هزار اصله درخت و چند هزار هكتار زمين كشاورزي و مراتع 400 ساله به زير آب مي‌رود. احياي پوشش گياهي در اين منطقه خشك، امكان‌پذير نخواهد بود.
*با آب‌گيري سد كبودوال در استان گلستان، چندين هكتار از جنگل‌هاي منحصر به فرد منطقه علي‌آباد به زير آب خواهد رفت.
*يكي از عوامل اصلي خشك شدن درياچه ‌هامون در سيستان (و در پي آن نابودي كشاورزي و دامداري در حاشيه آن) سد‌سازي توسط افغان‌ها بر روي رود هيرمند بوده است.
*با ساخته شدن چندين سد بر روي رودخانه‌هاي دجله، فرات و كرخه، وسعت تالاب هورالعظيم (مشترك ميان ايران و عراق) به حدود يك نهم 30 سال قبل رسيده است.
*با آب‌گيري سد كارون 3، درياچه‌اي به طول 60 كيلومتر پديد آمده است كه سبب غرق شدن هزاران هكتار زمين كشاورزي، مرتع و چندين روستا شده است.
*باز كردن دريچه‌هاي زير سد سفيدرود در مهر ماه 83، تقريبا تمامي‌ ماهيان رودخانه را در اثر گل و لاي كشت.
*سد‌سازي بر روي رودخانه‌هاي منتهي به درياچه اروميه، سبب پايين رفتن سطح آب درياچه (و عقب‌نشيني چندين كيلومتري آن) و افزايش شديد ميزان شوري آن شده است، به گونه‌اي كه نسل “آرتيميا” (تنها موجود زنده در آب درياچه) رو به نابودي است و پرندگان مهاجر (عمدتا فلامنگو‌ها) محيط مناسب براي زيست خود را از دست داده‌اند.
*ساخته شدن سد زاينده‌رود و رعايت نكردن حق‌آبه تالاب گاو خوني، سبب كم آبي و خشك شدن تدريجي اين تالاب مهم شده است.
*طرح‌هاي انتقال آب از سرشاخه‌هاي كارون و دز، سبب كم آبي يا شورشدن آب در حوزه‌هاي پايين دست (شهر‌هاي اهواز، آبادان، خرمشهر و…) و آسيب ديدن نخلستان‌ها شده است. ضمن اين كه بالا رفتن غلظت آلاينده‌هاي صنعتي و فاضلاب‌هاي شهري (به دليل كاهش ورودي آب) زندگي آبزيان و بهداشت ساكنان اطراف كارون را با خطر جدي مواجه كرده است.
*كم شدن ورودي آب تالاب شادگان، سبب آلودگي شديد آب اين تالاب و مختل شدن زندگي صد‌ها هزار نفر از ساكنان اطراف آن شده است.
*سد‌ها ـ به ويژه سد‌هاي بزرگ ـ ‌در مسير مهاجرت ماهيان مانع ايجاد مي‌كنند و به اين ترتيب سبب كاهش نسل آن‌ها مي‌شوند».
بر اساس اين گزارش، افراد تجمع‌كننده پس از حدود يك ساعت و با قول مساعدتي كه از سوي اين مسوول مبني بر رسيدگي اصولي و منطقي در يك زمان مناسب به اين مساله داده شد، محل را ترك كرده و عنوان كردند كه براي ادامه‌ي تجمع خود، به‌ مقابل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور عزيمت مي‌كنند.