مهرنیوز : گروه اجتماعی: حفظ میراث یک سرزمین ، مقوله ای همگانی در تمامی تمدن های بشری است و هیچ جامعه ای نیست که بدون پشتوانه “هویت فرهنگی” ، بتواند در مسیر توسعه گام بردارد و از همین رو ، حفظ آنچه که به عنوان مواریث گذشتگان از آن یاد می شود ، وظیفه ای خطیر و سنگین است که بر دوش تک تک احاد یک ملت سنگینی می کند و باید برای حفظ آن ، از هیچ تلاشی دست بر نداشت.
به گزارش خبرنگار مهر ، موضوع بازپس گیری الواح گلی ایران از آمریکا ، چند صباحی است که سوژه ای رسانه ای شده و هر چند وقت یکبار ، مطبوعات به نوعی ، پیگیر موضوع بازگشت الواح گلی می شوند اما اینکه ، رسانه ها تا چه اندازه می توانند در این خصوص تاثیر گذار باشند ، موضوعی روشن است ولیکن ، پیگیری و جدیت مسئولان سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری به عنوان متولی امر در حوزه حفظ و احیاء آثار تاریخی ، مسئله ای است که نمی توان نسبت به آن بی اعتنا بود. زیرا ، تعصب و غیرت ملی ایرانیان هرگز اجازه نمی دهد که مواریث کهن سرزمین شان به یغما برده شود.

داستان الواح گلی و قانون 1309…

در سال 1316 (1937) طی حفاری مشترکی توسط دولت وقت ایران و موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در تخت‌ جمشید ، تعداد قابل توجهی اموال فرهنگی – تاریخی ارزشمند به‌ دست آمد که این اموال بین دولت ایران و موسسه مذکور به طور مساوی تقسیم شد. این حفاری و تقسیم اموال میان طرفین ، شکل کاملا قانونی و مجاز داشت زیرا قانون 1309 راجع به حفظ آثار ملی مصوب 1309 شمسی مجلس ، اولا حفاریهای علمی مستقل توسط موسسات پژوهشی خارجی و یا حفاریهای علمی مشترک میان دولت ایران و این موسسات را مجاز و معتبر دانسته بود ، ثانیا تقسیم اشیاء حاصل از این حفاری‌های علمی میان دو طرف و خروج اموال سهم طرف خارجی از کشور را رسما تایید می ‌کرد.

از سال 1309 تا اواخر رژیم سابق و وقوع انقلاب اسلامی با مجوز رسمی همین قانون ، هیئت ‌های حفاری کشورهای امریکا ، فرانسه… در تمامی نقاط کشور به حفاری علمی می ‌پرداختند و اشیاء ارزشمند حاصله با توافق دولت میان دو طرف تقسیم می ‌شد و طرف‌ های خارجی سهم خود را قانونا از کشور خارج می ‌کردند و در واقع به موجب همین قانون رسما مالک این اموال می ‌گردیدند. هرچند اموال مکشوفه منشاء ایرانی داشته و در ایران به ‌دست‌ آمده بود و حاصل فرهنگ و تمدن شکوهمند ایرانی – اسلامی بود ، لیکن مالکیت طرف‌ های خارجی به موجب مجوز مجلس ایران بر آن اشیاء محرز می ‌گشت.

سالها بعد از تصویب قانون 1309، کنوانسیون راجع به ممنوعیت ورود ، صدور ، انتقال مالکیت غیر قانونی اموال فرهنگی – تاریخی مصوب 1970 یونسکو ، این ‌گونه مالکیت ‌ها را رسما تایید کرد و کشورهایی چون ایران با عضویت خود در این کنوانسیون ، بر این قسمت از مفاد آن نیز صحه گذاشتند. در واقع به همین دلیل است که جمهوری اسلامی ایران به موجب تمامی قواعد و قوانین پذیرفته شده حقوق و روابط بین ‌المللی قادر به طرح ادعایی نسبت به استرداد اموال فرهنگی – تاریخی ایرانی که در موزه ‌های معتبر دنیا همچون لوور فرانسه ، نگهداری می ‌شوند ، نیست.

با این وجود حکایت الواح تخت‌ جمشید ، حکایت دیگری بود. چرا که این الواح سهم دولت ایران از حفاری مشترک بودند و به موسسه شرق ‌شناسی دانشگاه شیکاگو به مدت 3 سال امانت داده شده بود تا آن موسسه پژوهشهای گسترده ‌ای در مورد این الواح انجام دهد و پس از مستند ‌سازی و انتشار نتیجه‌ پژوهشهای خود ، الواح را به ایران باز پس دهد. این الواح ، گل ‌نوشته ‌های مربوط به عصر هخامنشی بودند که خطوط میخی و علامت ‌ها و تصاویری بر آنها نقش بسته بود و لازم بود خطوط میخی این الواح توسط خط ‌شناسان و کارشناسان امریکایی خوانده شود. البته ، وعده موسسه شرقی شناسی مبنی بر استرداد همه الواح پس از 3 سال به ایران ، به شکل ناقص و آن هم سالها پس از انقضای مهلت 3 سال محقق گردید.

به طوری که ، در سال 1327 (1948م) تعداد 179 لوح به ایران بازپس داده شد و در سال 1350 (1951) نیز تعداد 37074 خرده الواح مسترد گردید. پس از آن یک بار دیگر عملیات استرداد ، متوقف گردید لیکن مطالعات آن موسسه در مورد الواح در طول‌ سالهای پس از 1350 ادامه داشت تا اینکه سرانجام در سال 1383 (2004) ، تعداد 300 لوح دیگر به موزه ملی ایران ارسال شد. موسسه مورد نظر وعده داده بود باقی ‌مانده اموال را نیز در نوبت‌ های بعدی و پس از طی مراحل نهایی مطالعات مربوطه به موزه ملی ایران باز پس دهد که با صدور حکم توقیف مربوط به اخذ غرامت ، عمل استرداد رسما غیر ممکن گردید.

الواح باید به ایران باز گردد…

امید غنمی ، مدیرکل حقوقی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع ‌دستی و گردشگری می گوید: نیت اصلی قانون ‌گذار از تصویب قانون 1309 ، کمک به شناسایی و حفظ و احیای میراث فرهنگی ایران بود که در آن مقطع زمانی و با توجه به شرایط خاص آن دوره ، پدیده‌ ای کاملا ناشناخته بوده و لذا بی ‌ارزش قلمداد می ‌شد.

وی تاکید می کند: در صورت صدور حکم نهایی رفع توقیف از الواح تخت جمشید و بازگردانده نشدن الواح از جانب موسسه شرق شناسی اقدام لازم علیه این موسسه صورت خواهد گرفت اما در شرایط کنونی و با توجه به پیچیدگی پرونده ممکن است هر اقدامی به ‌بغرنج شدن وضع موجود و صدور حکم ضد ایران و سرانجام حراج الواح تخت جمشید منجر شود.

آخرین جلسه دادگاه در این خصوص 19 ژانویه میلادی 29 دی برگزار شد اما هیچ حکمی صادر نشد.

البته ، سازمان میراث فرهنگی‌ ، صنایع دستی و گردشگری به ‌منظور تحریک جنبش جهانی حمایت از موضع ایران در خصوص الواح ، با مدیرکل یونسکو ، موزهها ، دانشگاهها و دیگر موسسات علمی و فرهنگی جهان مکاتبه و توجه آنها را به این نکته جلب کرده است که ادامه روند حاکم بر پرونده الواح تخت جمشید ، موجب مخدوش شدن حس اعتماد ایران و دیگر کشورهای صاحب میراث غنی فرهنگی به موسسات فرهنگی امریکایی و دیگر کشورها می شود و همکاریهای فرهنگی و مطالعاتی آینده را با این موسسات به خطر خواهد انداخت.

پیگیری برای بازگرداندن الواح گلی مطلوب نبوده است…

علی محمد طرفداری ، دبیر علمی کمیته مردمی استرداد اموال فرهنگی و تاریخی نیز می گوید: تحقیقات ملی و بومی و همچنین سرمایه گذاری برای انجام مطالعات گسترده بر روی الواح در ایران ، باید هر چه سریع ترآغاز و گام اول در این زمینه توسط متخصصان و باستان شناسان توانمند کشور برداشته شود ، اگر یک آمریکایی توانسته این کار را انجام دهد به طور حتم کارشناسان ایرانی نیز می توانند.

وی می افزاید: دانشگاه شیکاگو نتایج مطالعات خود را بر روی الواح در اختیار ایران نمی گذارد به همین دلیل باید خواندن و مطالعه الواح توسط کارشناسان و متخصصان ایرانی آغاز شود .

دبیر علمی کمیته مردمی استرداد اموال فرهنگی و تاریخی در خصوص بازگشت الواح ایرانی که در اختیار موسسه شرق شناسی شیکاگو قرار دارد ، می گوید: در دوران گذشته و قبل از انقلاب به دلیل نبود آرشیو قوی ، اطلاعات دقیقی در مورد الواح تاریخی و تعداد آنها وجود ندارد و همچنین به دلیل عدم وجود حساسیت در میان مسئولان کشور ، تا کنون پیگیری خوبی برای بازگرداندن الواح گلی صورت نگرفته است.

وی خاطر نشان می کند: دانشگاه شیکاگو هنگام تحویل الواح گلی متهعد شده بود که این الواح را ظرف چند سال پس از انجام مطالعه و تحقیق به ایران بازگرداند در صورتی که پس از گذشت 70 سال ، هنوز الواح در اختیار این دانشگاه است و آنها را به ایران بازنگردانده است.

دبیر علمی کمیته مردمی استرداد اموال فرهنگی و تاریخی تاکید می کند: تا کنون در دو مرحله یکی قبل از انقلاب و دیگری در سال 83 ، تعداد اندکی از این الواح گلی به کشور بازگردانده شده است که البته الواح بازگردانده شده طی توافق برای انجام حفاری در ایران بوده و هنوز هزاران لوح در نزد دانشگاه باقی است.

طرفداری می افزاید: دانشگاه شیکاگو نسبت به تعهدات خود کوتاهی کرده است تا جایی که موضوع عدم بازگشت الواح مطرح شده است به گونه ای که تضمین عملی برای بازگشت الواح وجود ندارد ، اگر دانشگاه شیکاگو حسن نیت داشت الواح را طی 70 سال گذشته به ایران باز می گرداند بنابراین مشخص است که طی این سالها دغدغه بازگردان آنها را نداشته است.

وی می گوید: همچنین برخی از کارشناسان عنوان کرده اند که تعداد زیادی از این الواح به دلیل شرایط بد نگهداری در دانشگاه از بین رفته و خرد شده است ، بنابراین عملیات نگهداری از الواح نیز مطلوب و مناسب نبوده و اگر قرار بود الواح خرد شود ، در ایران می ماندند بهتر بود.

دبیر علمی کمیته مردمی استرداد اموال فرهنگی و تاریخی ادامه می دهد: سازمان میراث فرهنگی در مورد نحوه همکاری و کاوش با دانشگاه شیکاگو ، دقیق و هوشمندانه عمل نکرده و همچنین تلاش کافی نیز برای بازپس گرفتن الواح گلی انجام نداده است.

الواح گلی توقیف نیست…

از سوی دیگر ، گیل استین ، رئیس موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو می گوید: اعلام حکم توقیف الواح گلی درست نیست و در حال حاضر این الواح در اختیار دانشگاه شیکاگو است و مطالعات لازم بر روی آنها انجام می شود.

وی در خصوص برگزاری جلسه دادگاه الواح گلی می افزاید: در جلسه دادگاه اخیر ، حکمی صادر نشد و روند رسیدگی به پرونده همچنان ادامه دارد.

رئیس موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو می گوید: به دلیل پیچیدگی پرونده به نظر می رسد بررسی آن چندین سال طول بکشد و طرفی که رای علیه آن صادر شود فرجام خواهی خواهد کرد ، به همین دلیل دادرسی ادامه پیدا می کند در نتیجه چندین دادگاه فرجام خواهی تشکیل خواهد شد بنابراین من فکر می کنم که این پرونده به این زودی بسته نشود.

وی ادامه می دهد: الواح گلی توقیف نشده اند و در حال حاضر در اختیار دانشگاه شیکاگو برای انجام مطالعات قرار دارند و فقط نمی توان آنها را جابجا و از موسسه خارج کرد.

رئیس موسسه شرق شناسی شیکاگو در خصوص طولانی شدن زمان بازگرداندن الواح از سوی دانشگاه شیکاگو ، می گوید: تا کنون به دلیل اینکه بر روی الواح مطالعات انجام می شد و همچنین به دلیل اینکه انتقال الواح کار مشکلی است و باید حتما توسط افراد منتقل شود در این زمینه ها با محدویت مواجه بودیم و نتوانستیم تمامی الواح را به ایران بازگردانیم اما طی سالهای گذشته 40 هزار لوح و در سال 83 نیز 300 لوح به ایران بازگردانده شد.

گیل استین در خصوص تعداد الواحی که هم اکنون در دانشگاه شیکاگو وجود دارد ، چنین توضیح می دهد: با توجه به اینکه تعداد زیادی از الواح شکسته و خرد شده اند ، نمی توان تعداد دقیق آنها را بیان کرد اما بر اساس برآوردهای انجام شده ، 8 تا 10 هزار لوح سالم و حدود 11 هزار لوح خرد شده در دانشگاه برای انجام مطالعات وجود دارد.

وی ادامه می دهد: در حال حاضر عملیات عکس برداری دیجیتالی و نمونه برداری از 2 هزار لوح انجام شده تا در صورت بازگرداندن الواح بتوانیم از روی نمونه ها و عکسها مطالعات لازم را انجام دهیم و همچنین نظر دادگاه خللی در روند کارها و مطالعات ما وارد نکرده است.

استین می گوید: در دنیا فقط تعداد افرادی که بتوانند این لوحها را بخوانند بسیار کم و 12 نفر هستند ، به همین دلیل خواندن آنها زمان زیادی لازم دارد. نمونه برداری و عکس برداری از الواح برای متخصصین دنیا فرستاده می شود.

رئیس موسسه شرق شناسی شیکاگو در عین حال از بازگرداندن الواح به ایران پس از صدور رای نهایی خبر می دهد و اضافه می کند: الواح گلی تا زمان صدور رای نهایی در اختیار دانشگاه است و پس از صدور حکم طی برنامه زمانبندی شده ، به ایران بازگردانده خواهند شد.

دادگاه آمریکا راهی جز بازگرداندن الواح گلی ایران ندارد…

اسفندیار رحیم مشایی ، رئیس سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری نیز تاکید می کند: دادگاه آمریکا راهی جز بازگرداندن الواح گلی ایران ندارد ، چرا که صدور هر گونه رای جز این ، همکاریهای فرهنگی خارجی این کشور را با اشکال مواجه می ‌کند و اعتبار اسناد تبادلات فرهنگی آمریکا در سطح بین‌ المللی زیر سئوال می ‌رود.

به گفته وی ، به نفع دولت آمریکا نیست که این شکایت آن طور که شاکیان می خواهند ، به نتیجه برسد.

رحیم مشایی اظهار می دارد: بارها اعلام کرده ‌ایم پرونده‌ ای که باز شده از نظر ما موضوعیت ندارد و قانونی نیست. تقاضای صورت گرفته هم از نظر حقوق بین المللی مبنایی ندارد و طبق کنوانسیون‌ های بین المللی که دولت آمریکا هم به آنها پیوسته‌ است ، انتقال اشیاء تاریخی شدنی نیست. شکایتی صورت گرفته و بر اساس آن پرونده‌ هایی تشکیل شده است. البته هماهنگی‌ های خارجی را نهاد ریاست جمهوری انجام می ‌دهد ، ما وکیل گرفته و 100هزار یورو پرداخت کردایم.

رئیس سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری تاکید می کند: از موضع حقوقی ، انسانی و فرهنگی ، دادگاه راهی جز این ندارد که اشیاء را به ایران بازگرداند اما احتمالا فشارها و لابی هایی هم برای به تاخیر انداختن پرونده وجود دارد.

—————–

گزارش از مهناز قربانی