پژوهش‌های ایرانی:
رضا مرادی غیاث آبادی

پس از انتشار گفتار این نگارنده با عنوان «تقویم ایرانی، قربانی دستکاری‌های دلخواهانه» در خبرگزاری میراث فرهنگی، برخی از خوانندگان که این موضوع برایشان تازگی داشت؛ خواستار توضیحی روشن‌‌تر و ساده‌تر در باره «سالنمای دینی زرتشتیان» شدند که در اینجا به بیان آن می‌پردازم:

تقویم سنتی زرتشتیان که بازمانده یکی از تقویم‌های کهن ایرانی است، امروزه در دو گونه متفاوت به نام‌های «قدیم» و «شاهنشاهی» در روستاهای زرتشتی‌نشین پیرامون یزد و کرمان، و نیز گونه دیگری از آن نزد پارسیان هند رواج دارد. هر یک از این تقویم‌ها از نظام گاهشماری خاصی بر بنیاد سنت‌های تقویمی ایرانی برخوردارند و روز نوروز و در نتیجه دیگر ایام سال در این تقویم‌ها ثابت نیست و در طول سال طبیعی چرخان است. این دو تقویم، امروزه بسرعت در حال فراموشی و نابودی است و حتی خود زرتشتیان نیز کمتر با آن آشنا هستند. این نگارنده در مقاله‌ها و سخنرانی‌های گوناگونی، لزوم حفظ و پاسداشت آنها را بارها یادآوری کرده است.

اما کتابچه‌ای که با نام «سالنمای دینی زرتشتیان» در یکی دو دهه اخیر تهیه و منتشر می‌شود، بدون لازمه‌هایی است که حتی بتوان نام تقویم را بر آن نهاد. هر تقویم، از چند پیش‌فرض در نظام محاسباتی خود برخوردار است و تابع تعریف خاصی از طول سال، نظام کبیسه‌گیری و مبدأ سالشماری است.

برای تهیه و نشر این کتابچه، از هیچ شیوه استخراج تقویم بهره‌برداری نمی‌شود، بلکه تهیه‌کنندگان آن تنها به دستکاری در گاهشماری ایرانی و تغییر دادن آن به ماه‌های سی روزه و افزودن یک مبدأ سالشماری مجعول به آن می‌پردازند.

از آنجا که منتشرکنندگان این شبه‌تقویم، در باره زمان پیدایش آن سکوت کرده‌اند و تلویحاً چنین باوری را ایجاد کرده‌اند که مردمان بخاطر واژگان و تصویرهای ملی‌گرایانه آن تصور کنند با تقویمی کهنسال و باستانی و مرتبط با زرتشت روبرو شده‌اند؛ جا دارد پاسخگوی این تغییرات و تحریف‌ها و پرسش‌های پیش‌آمده باشند.

این نگارنده در گفتار یاد‌شده بالا، تهیه‌کنندگان این کتابچه یا مدافعان آنرا، را به مناظره دعوت کرده است و امید است اینان چنانچه پاسخی برای گفتن دارند، به سکوت خود ادامه نداده و با قبول این دعوت، نظام محاسباتی و سابقه تاریخی آنرا به بحث بگذارند. برخی از پرسش‌های این نگارنده چنین هستند:

– از آنجا که در این کتابچه، تنها نام مرکز تقویم دانشگاه تهران بعنوان مستخرج آمده و به اشتباه تصور می‌شود که همه نوشته‌ها محصول همان مرکز است؛ جا دارد توضیح داده شود که محاسبات مربوط به این تقویم توسط چه کسی یا کسانی انجام می شود و چرا آنان نام خود را اعلام نمی‌کنند؟

– طول سال تعریف‌شده چقدر است و نظام کبیسه‌گیری آن چگونه است؟

– روز نوروز و لحظه آغاز سال چگونه معین می‌شود؟

– مبدأ سالشماری سه هزار و هفتصد و اندی ساله، دارای چه سابقه‌ای در تقویم‌نگاری است و کهن‌ترین سند یا تقویمی که از این مبدأ استفاده کرده، متعلق به چه زمانی است؟

– چون از اصطلاح «سالنمای دینی» استفاده شده، این پرسش پیش می‌آید که در کدامیک از متون دینی و با چه قدمتی از این مبدأ سالشماری و حتی از این اصطلاح یاد شده است؟

– شواهدی از وجود این تقویم (چه بصورت چاپ شده و یا چاپ نشده) و همچنین کهن‌ترین اشاره‌ای که در متون و منابع به آن رفته، متعلق به چه زمانی است؟