خُسن آقا: سال پیش که دوبی بودم این واقعه را پیش بینی کردم، همگی آنهایی که درجمع بودند و اکثر هم مقیم دبی بودن به ریشم خندیدند! حالا نمی‌دانم آنهایی که به ریش من خندیدند هنوز در دبی هستند یا فلنگ را بسته‌اند رفته‌اند جای دیگری!
الف: اشاره: این مطلب در نیوزویک 15 دسامبر منتشر خواهد شد.

باربارا تاچمن در اثر خوب و موثق خود درمورد جنگ جهاني اول، صحنه هاي مربوط به روزگار پيش از جنگ را همراه با شکوه و جلال و جبروت به تصوير مي کشد، صحنه هائي نظير مراسم تشييع جنازه پادشاه انگلستان، ادوارد هفتم. او اينگونه مي نويسد که، “نه فرمانروا از سراسر دنيا در اين مراسم شرکت کرده بودند و شکوه و جلال حاکم بر مراسم نفس حاکي از تحسين و شگفتي حضار را در سينه شان حبس کرده بود. اما هنگاميکه مراسم بپايان رسيد، يکي از اشراف انگلستان درحاليکه درفکر فرو رفته بود گفت، تمامي گوي‏هاي راهنمائي که کانال زندگي ما را شناسائي و مشخص مي‏کردند از بين رفته اند.”

ماه گذشته در دوبي نوع بسيار متفاوتي از جلال و جبروت به‌نمايش گذاشته شد، اما اگر تاچمن در آنجا حضور داشت اقدام به نوشتن مطلبي دراينمورد مي کرد. اين جشن پيروزي، دنيا را بمانند يک واقعه بزرگ تکان داد. اين نمايش پرزرق و برق و باشکوه با هزينه 20 ميليون دلاري و با حضور ستارگاني نظير چارلز ترون، ليندسي لوهان، مایکل جوردن و رابرت دنيرو سروصداي زيادي بپا کرد. نمايش آتش بازي آنقدر عظيم و فوق العاده بود که حتي از درون فضاي کهکشان نيز قابل رويت و تحسين بود. اين جشن بمناسبت افتتاح مجتمع تفريحي آتلانتيس برگزار شده بود که با هزينه اي درحدود 1.5 ميليارد دلار به اتمام رسيد و معماري آن طرحي از درخت نخل دارد که به شکل يک مجمع الجزاير مصنوعي درآمده است. بگفته برگزارکنندگان جشن، هدف از برگزاري چنين مراسمي اين بوده است که بدنيا نشان بدهند دوبي سرزميني است که توانسته است به روياها و آرزوها جامه واقعيت بپوشاند و محلي براي گذرانيدن اوقاتي خوش باشد. ولي حال و هواي بسياري از ميهمانان حاضر در اين جشن به حال و هواي افرادي شباهت داشت که در مراسم تشييع جنازه شرکت کرده باشند. همزمان با انفجار حاصل از آتش بازي، اقتصاد جهاني نيز از درون درحال انفجار بود. بسياري از دارائيهاي دوبي بدليل برهم خوردن توازن مابين ثروت و ميزان سرمايه گذاري درحال فروريختن بود و هيچکس نميدانست که بکجا بايد پناه ببرد. بنظر مي رسيد که گوي راهنماي قديمي از بين رفته باشد.

يکي از مديران ارشد اجرائي که مديريت بزرگترين بنگاه توسعه املاک را برعهده دارد ضمن خيره شدن به ليوان نوشیدنی خود بيان داشت که، “ساخت چنين مجتمعي يک تراژدي است. بسياري از مردم بابت چنين پروژه اي صدمه خواهند ديد. بسياري از روياها درهم فرو خواهد ريخت”. افراد مورد خطاب او در اين جملات نه تنها ثروتمندان قديمي و بلکه اشخاصي بودند که به خريد و فروش زمين مشغول هستند. کارگراني که براي ساخت اين مجتمع وارد دوبي شده بودند، حالا ديگر به کشور خود بازگردانده شده و شغل خود را از دست داده اند. بناي آسمانخراشها در زير آفتاب سوزان و ناتمام بحال خود رها شده است”. او با اشاره بسمت خليج فارس پرسيد،”آيا آن همه کشتي که در افق صف کشيده اند را ديده ايد؟ همه آنها پر از محموله هاي بتن و فولادي هستند که ديگر کسي خواهان آن نيست.”

اگرچه مقايسه وضعيت دوبي با وضعيت اقتصاد جهاني مبالغه آميز بنظر مي رسد، اما تصور وجود يکي بدون وجود ديگري مشکل است. دوبي بيش ازهر کشور ديگري از امارات متحده عربي در ايجاد تجارت جهاني نقش داشته است. اين کشور با يک قدرت آهن ربائي خاص، پولهاي انباشته شده‏اي را بسوي خود جذب مي کند که بدنبال سرمايه گذاري با بالاترين ميزان سود در کمترين زمان هستند، که با از بين رفتن اين دو عامل، پول جذب شده نيز ناپديد مي شود. مقدار عمده اي از اين نقدينگي توسط قدرت نفتي کشورهاي عرب نزديک به منقطه تامين مي شود که در اين ميان کشور ابوظبي 90 درصد مواد خام امارات متحده عربي را بخود اختصاص داده است. اما ميلياردها دلار از اين نقدينگي از سوي کشورهائي نظير ايران، هندوستان، چين، روسيه، اروپا و ايالات متحده و در واقع از هر گوشه و کنار دنيا بسوي اين منطقه سرازير شده است .

معاملات املاک حداقل طي دهه گذشته به يک سرگرمي ملي تبديل شده است. فقط در سه ماهه اول سال جاري، قيمت خانه و آپارتمان که بسياري از آنها حتي ساخته نشده اند، تا 43 درصد افزايش يافت. پول حاصل از رهن به آساني بدست مي‏آمد و زمين‏بازها همگي ظرف چند هفته و يا گاهي اوقات ظرف چند روز و قبل از آنکه موعد پرداخت اولين قسط ماهيانه فرا برسد، سود کلاني را به جيب مي زدند. همه مي خواستند وارد اين بازي بشوند. رئيس يکي از شرکتهاي حمل و نقل در منطقه با گله مندي مي گفت،” کارفرمايان ديگر بر روي کار خود تمرکز ندارند. آنها فقط در پي خريد املاک با 10 درصد زير قيمت هستند.” دوبي در ماه ژوئن داراي 42 ميليون متر مربع فضاي اداري زير ساخت بود که اين رقم بالاترين رقم در بين شهرهاي دنيا را تشکيل مي دهد و حتي از شانگهاي هم بيشتر است. زميني که 20 سال پيش بيابان و صحرا بود، امروز تبديل به دره اي شده است که ديواره هاي آنرا آسمانخراشها تشکيل مي دهند. اين پيشرفت آنچنان سرعت ديوانه واري داشته است که کافه هارد راک که در سال 1997 در ميان زمينهاي خالي از سکنه بنا شده بود، اکنون توسط آسمانخراشها محاصره شده و گوئي مي خواهد با از هم دريدن آنها راهي براي خروج پيدا کند.

موج ترس و بي اعتمادي آنچنان افزايش يافته است که حتي بازار طلاي مشهور دوبي که مدتهاي مديد و قبل از ابداع پديده اي بنام “جهاني سازي اقتصاد” يک مرکز تجاري بود، حالا دچار موجي از آشفتگي و نابساماني شده است. فيروز بازرگان مالک يکي از اين مغازه ها ميگويد، “نه تنها قيمت طلا سقوط کرده است، بلکه همه چيز به حالتي از بلاتکليفي و سرگشتگي رسيده و بهر سو کشيده شده است.” ماه گذشته سطح آب لنگرگاه دوبي بناگهان پوشيده از فضولات شد تا شايد تائيدي باشد بر وضعيت حزن انگيزي که بوجود آمده است. ظاهرا بسياري از ساختمانهاي درون شهر تنها از طريق کاميونها ميتوانند آبهاي فاضلاب را به خارج از شهر و محلي براي تصفيه هدايت کنند. اما رانندگان کم طاقت در بين راه و در مسير طولاني که در پيش داشتند شروع به پمپ مواد بدرون آبراهه هاي مخصوص وقوع طوفان کرده بودند که اين آبراهه ها نيز وارد دريا مي شوند.

مطمئنا بسياري از ساکنين دوبي خواستار آن هستند که نفسي از سر آسودگي بکشند و علائم زيادي هست که نشان ميدهد شهر نياز به آن دارد که عقب افتادگي خود را جبران کند. درست پنجاه سال پيش بود که اين سرزمين، کوچگاه دور افتاده و خاک آلودي براي چندهزار نفر از مردم بود که در گوشه فراموش شده اي از اين شبه جزيره عربي زندگي مي کردند. چهل سال پيش، يکي از بزرگترين تجارتهاي انجام شده در اين منطقه قاچاق طلا به هندوستان بود. پس از عقب نشيني نيروهاي بريتانيا در اوايل دهه 1970 از ايالتهاي عمان، امارات متحده عربي تبديل به هفتمين شيخ نشين منطقه شد. ابوظبي داراي بيشترين سهم از ثروت منطقه بود، چراکه بيشترين مقدار نفت را دراختيار داشت. اما در اين ميان دوبي از قدرت کارآفريني بيشتري برخوردار بود.

درعين حال، امارات عربي از يک طرف بدليل تعطيلات مذهبي و از طرفي بدليل تعطيلات کريسمس مدتي از سال را در تعطيلي بسر مي برد. تعداد پروژه هاي بزرگ و جديدي که قبل از شروع سال جاري بايد به اطلاع همگان برسد بسيار کم است، البته اگر اصلا کار جديدي وجود داشته باشد. اما شکاف‌های وارد شده بر پيکر اين مرکز تجاري کم کم دارد نمايان مي‏شود.