بی‌بی‌سی: مستند تلویزیون که از شبکه چهار بریتانیا پخش شد، “کلاه برداری بزرگ گرم شدن کره زمین” نام داشت
“با وجود اینکه که در دوران حاکمیت خردگرایی زندگی می کنیم، تمامی بحث گرم شدن کره زمین غیر علمی و فقط یک جور جنجال رسانه ای است.” این جمله آغازین مستند تلویزیونی بود که روز پنجشنبه هشتم مارس از شبکه چهار بریتانیا پخش شد.
این برنامه که “کلاه برداری بزرگ گرم شدن کره زمین” نام دارد به دنبال به چالش کشیدن نظریه رایج در توضیح گرم شدن کره زمین و بیان این نکته بود که شرایط جوی کره زمین در طول سالیان دستخوش تغییرات بسیار زیادی بوده، بدون اینکه بشر نقشی در آن داشته باشد.

بر اساس این نظریه فعالیتهای بشر که شامل استفاده روزافزون از سوختهای فسیلی و تغییر در نحوه استفاده از سطح زمین می شود، باعث افزایش گازهای گلخانه ای از جمله دی اکسید کربن و متان در جو و باعث گرم شدن کره زمین شده است.

این نظریه در گزارش ‘هيات بين المللی بررسی تغييرات آب و هوايی’ (IPCC) گروهی وابسته به سازمان ملل، که اوایل ماه فوریه امسال منتشر شد، نیز تکرار شده که بر اساس آن بشر ‘به احتمال خيلی زياد’ عامل اصلی گرم شدن کره زمین معرفی شده است.

به گفته سازندگان مستند شبکه چهار بریتانیا نظریه “نقش انسان در گرم شدن کره زمین” از قالب یک بحث علمی خارج شده و تبدیل به بستری برای ظهور ارزشهای جدید اخلاقی و سیاسی در عصر حاضر شده است و فعالان محیط زیست هرگونه بحث علمی که در صدد به چالش کشیدن این نظریه باشد را محکوم و آن را خطرناک معرفی می کنند.

این برنامه تلویزیونی باورهای نسبتا پذیرفته شده در مورد معرفی کردن تغییرات آب و هوایی به عنوان پدیدهای فقط مختص به عصر حاضر و نقش دی اکسید کربن در این پدیده را به زیر سوال می برد و باعث شکل گیری نگاهی کاملا متفاوت نسبت به پدیده گرم شدن کره زمین در ذهن بیننده می شود.

تغییر آب و هوای کره زمین

کره زمین در چند هزار سال گذشته دستخوش تغییرات جوی متنوعی بوده است

تغییرات آب و هوایی کره زمین یکی از عواقب گرم شدن کره زمین به شمار می آید. ولی به گفته برخی از دانشمندان تغییرات آب و هوایی در کره زمین امری بسیار عادی محسوب می شود و شواهد بسیار زیادی وجود دارد که طی چند هزار سال گذشته کره زمین دستخوش تغییرات جوی متنوعی بوده است، بدون آنکه بشر هرگونه دخالتی در آن داشته باشد.

به طور مثال گرم شدن اخیر کره زمین از دویست سال گذشته آغاز شده، پس از دوران یخ بندان طولانی که به عنوان “عصر یخی کوچک” شناخته می شود. در نقاشیهای به جای مانده از قرن چهاردهم از رودخانه تیمز در لندن، رودخانه یخ زده ای را نشان می دهد که برروی آن بازارچه هایی برپاست و اهالی این شهر مشغول اسکیت بازی بر روی آن هستند.

همچنین در”دوران گرم قرون وسطایی” دورانی قبل از “یخ بندان کوچک”، بین قرن دهم تا پانزده میلادی، دمای کره زمین بسیار بالاتر از دمای فعلی بوده است. به گفته دانشمندان تاثیر این گرما در معماری کلیسها و بناهای ساخته شده در این دوران مشهود است.

بر اساس شواهد موجود در لندن تعدادی زیادی تاکستان در نقاط مختلف این شهر وجود داشته که نامهای کنونی مکانهایی در این شهر حکایت از این موضوع می کند. دورانهایی گرمتر در هزاره های قبل نیز وجود داشته و باقی ماندن نسل تعداد زیادی از حیوانات نشان دهنده قابلیت تطبیق بسیاری از موجودات با شرایط متفاوت آب و هوایی است.

افزایش دی اکسید کربن

در قرن حاضر گرم شدن کره زمین با 35 سال تاخیر بعد از رشد فعالیتهای صنعتی بشر آغاز شده است

افزایش فعالیتهای صنعتی و به همراه آن تولید روزافزون آلاینده ها از دیگر نکاتی است که در زمینه نقش انسان در گرم شدن کره زمین مطرح می شود. ولی بر اساس اطلاعات آماری که در این مستند به آنها اشاره می شود، سیر گرم شدن کره زمین از سال 1940، دوران رشد فعالیتهای صنعتی بعد از جنگ جهانی دوم، سیری نزولی داشته و سی و پنج سال بعد این روند، سیر صعودی به خود می گیرد. چنین اطلاعات آماری ربط دادن دو مولفه نرخ تولید دی اکسید کربن و افرایش دمای کره زمین را به زیر سوال می برد.

همچنین سازندگان این برنامه با اشاره اطلاعات آماری که در فیلم مستند ال گور “حقیقت تلخ” استفاده شده رابطه افزایش دی اکسید کربن و گرم شدن کره زمین را به زیر سوال می برند.

تحقیقی که این دو مستند به آن اشاره می کنند تحقیقی است که در یخچالهای قطب شمال انجام شده و با آزمایش لایه های مختلف یخ در این یخچالها بررسیهایی در مورد میزان دی اکسید کربن موجود در یخها و همچنین نرخ رشد آنها را ارایه کرده است.

ال گور در فیلم مستند خود رابطه بین میزان دی اکسید کربن موجود در جو و گرم شدن کره زمین را مستقیم اعلام می کند

ال گور در فیلم مستند خود رابطه بین میزان دی اکسید کربن موجود در جو و گرم شدن کره زمین را مستقیم اعلام می کند ولی آن را رابطه ای “پیچیده” می خواند. ولی این مستند تلویزیونی با استناد به اطلاعات آماری مشابه هرگونه رابطه مستقیم را انکار می کند و همچنین به نتیجه کاملا متضاد می رسد: گرم شدن کره زمین باعث افزایش میزان دی اکسید کربن می شود، ازآنجایی که اقیانوسها منبع اصلی نگهداری گاز دی اکسید کربن به حساب می آیند و هر چه سطح آنها گرمتر، دی اکسید کربن بیشتری از آنها به جو کره زمین وارد می شود و بالعکس.

همچنین بر خلاف باور عمومی که بشر عامل اصلی تولید گاز دی اکسید کربن معرفی می شود، این برنامه با ارایه نتایج یافته های تحقیقی، آتشفشانها و گاز معده حیوانات راعامل اصلی تولید گاز دی اکسید کربن معرفی می کند که میزان آن چندین برابر تمامی گازهای تولیدی بواسطه فعالیت بشر است.

عامل واقعی گرم شدن؟

بر اساس نتیجه تحقیقی رابطه مستقیمی بین فعالیتهای خورشیدی و تغییرات دمای کره زمین در چهارصد سال گذشته وجود دارد

در این برنامه خورشید به عنوان عامل اصلی در تغییر دمای کره زمین در دوره های متفاوت معرفی شده است، یافته ای که تعدادی زیادی از دانشمندان و محققان از اویل دهه پنجاه میلادی به آن معتقد بوده اند.

در این نظریه لکه های خورشیدی که باعث بوجود آمدن میدانهای مغناطیسی قوی در سطح خورشید می شود و باعث ازدیاد اشعه های وارده به کره زمین می شود. به غیر از تاثیر مستقیم خورشید بر دمای کره زمین با تاثیر گذاری بر روی میزان تشکیل ابرها، خورشید در تغییر دمای کره زمین نیز نقش ایفا می کند.

در این مستند به تحقیقی اشاره می شود که در سال 1991 میلادی در موسسه هواشناسی دانمارک انجام پذیرفته رابطه مستقیمی بین فعالیتهای خورشیدی و تغییرات دمای کره زمین ا در چهارصد سال گذشته وجود دارد، رابطه ای که بین میزان دی اکسید کربن و افزایش دمای هوا وجود ندارد.

کمبود انرژی و نقش دولتها

در بخش پایانی این برنامه به دنبال معرفی عوامل تاثیر گذار در مطرح شدن نظریه نقش انسان در گرم شدن کره زمین، بحران انرژی در دهه هفتاد میلادی را به عنوان عامل اصلی معرفی می شود.

دهه هفتاد میلادی بهای نفت در بازارهای جهانی با افزایش ناگهانی همراه بود. چنین اتفاقاتی باعث شد که کشورهای صنعتی وابسته به واردات نفت به فکر تامین انرژی از منابعی به غیر از سوختهای فسیلی بیافتند، در زمانی که صحبتی از گرم شدن کره زمین در میان نبود.

اعتصاب معدن چیان در بریتانیا دولت محافظه کار مارگارت تاچر را در تامین انرژی در با چالش مواجه کرد

بطور مثال در زمانی که دولت محافظه کار مارگارت تاچر در بریتانیا با اعتصاب کارگران معدن روبرو شد، پیشنهاد تامین انرژی از طریق نیروگاهای هسته ای در بریتانیا مطرح می شود. افرادی که در این مستند با آنها گفتگو شده، ادعا می کنند که از در این دوران بود که دولتها در حمایت از تحقیقات پیرامون نقش انسان در گرم شدن کره زمین منابع مالی گسترده ای را تخصیص دادند.

به گفته ریچارد لیندزن، پرفسور مطالعات جوی در ام آی تی آمریکا، میزان بودجه تخصیص یافته به تحقیقات مرتبط با تغییرات جوی از مبلغ هفتاد میلیون دلار در سال به بیش از دو میلیارد دلار در پایان دوره ریاست جمهوری جورج بوش پدر رسید و باعث بوجود تعداد زیادی شغل جدید و به نحوی یک صنعت جدید حول موضوع گرم شدن کره زمین شد.

در این مستند به غیر از دولتها ادعا شد که موضوع تغییرات آب و هوا امکان مناسبی را برای جنبشهای چپگرا فراهم کرد که پس از فروپاشی دیوار برلین به دنبال دلیل تازه ای برای انعکاس مبارزه طلبی خود بودند.

به گفته پاتریک مور یکی از موسسان گروه سبز بحث تغییرات آب و هوا دارای تمامی شرایط لازم برای جلب گروههای چپ گرا بود: امکان نقد نظام سرمایه داری، دولتها و ابراز مخالفت با جریان جهانی شدن.

منافع رسانه ها

در عرصه رسانه ای، نظریه نقش انسان در تغییرات جوی، منبع مناسبی برای تهیه خبرهای جذاب و گمانه زنی در مورد تغییرات آب و هوایی در آینده نه چندان دور فراهم آورده است و دست اندرکان رسانه ها برای حفظ منافع خود، هر چه بیشتر به پوشش و ربط دادن حوادث طبیعی به تغیرات جوی می پردازند، بدون آنکه مدارک علمی مستدلی ارائه دهند.

نظر شما چیست؟ آیا فکر می کنید که انسان مقصر اصلی در گرم شدن کره زمین است؟ آیا خبرهایی که در رسانه ها در مورد گرم شدن کره زمین مطرح می شوند جنجالی است فقط برای منافعی خاص؟ چه نقشی برای دولتها در این بحث قائل هستید؟ نظرات خود را از طریق پنجره در بالای صفحه بفرستید.