آینده: یكى از خصوصیات سیاست‏ورزى امیرالمؤمنین این بود كه براى پیروز شدن، به ظلم و به دروغ و به كارهاى ظالمانه متوسل نمیشد. یك عده‏اى در اوائل حكومت امیرالمؤمنین آمدند كه آقا شما این افرادى كه تو جامعه هستند – این متنفذین – یك مقدارى ملاحظه‏ى اینها را بكن و سهم بیشترى از بیت‏المال به اینها بده، مخالفت اینها را موجب نشو و دلهایشان را جلب كن! فرمود: «أ تأمرونّى ان أطلب النّصر بالجور»؛ شما میخواهید من پیروزى را به وسیله‏ى ظلم براى خودم دست و پا كنم؟

21 رمضان 1430

خطبه‏‌ى اول‏
بسم‏اللَّه‌‏الرّحمن‏الرّحیم‏
الحمد للَّه ربّ العالمین نحمده و نستعینه و نؤمن به و نستغفره و نتوكّل علیه‏ و نصلّى و نسلّم على حبیبه و نجیبه سیّد خلقه بشیر رحمته و نذیر نقمته سیّدنا و نبیّنا ابى‏القاسم المصطفى محمّد و على اله الأطیبین الأطهرین المنتجبین سیّما بقیّةاللَّه فى العالمین.‏
اللّهمّ صلّ على ائمّة المسلمین و حماة المستضعفین و هداة المؤمنین.

برادران و خواهران عزیز نمازگزار را توصیه میكنم به تقواى الهى. این ماه، ماه تقواست. و امروز كه روز بیست و یكم ماه مبارك رمضان است، روز تقواى مجسم است؛ امیرالمؤمنین تقواى مجسم بود. درس بگیریم؛ تقوا را توشه‏ى دنیا و آخرت خود قرار بدهیم.

در این خطبه‏‌ى اول، درباره‏ى امیرالمؤمنین عرایضى را عرض میكنیم. روز امیرالمؤمنین است. در مثل دیشبى – كه شب جمعه هم بود؛ از این جهت هم با امسال شباهت بیشترى دارد – در شب بیست و یكمى، بشریت على را از دست داد. جسم امیرالمؤمنین، صداى امیرالمؤمنین، نفس گرم امیرالمؤمنین، چشم نافذ امیرالمؤمنین از دنیاى آن روزِ بشر گرفته شد. ولى میتوان على (علیه‏السّلام) را با خود داشت؛ پیشاپیش حركت خود و پیش روى خود داشت، مشروط بر اینكه ما سیره‏ى امیرالمؤمنین و رفتار امیرالمؤمنین را مثل یك سرمشق مورد توجه قرار بدهیم. بنده امروز یك بخشى از این زندگى سراسر افتخار و این حكومت كوتاه، اما متلألئ و درخشان را به شما برادران و خواهران عزیز عرض میكنم.

بحثى كه در اطراف آن چند نكته‏‌اى عرض خواهم كرد، بحث سلوك سیاسى امیرالمؤمنین است. این نكته را باید در نظر داشت و توجه كرد كه سلوك سیاسى امیرالمؤمنین از سلوك معنوى و اخلاقى او جدا نیست؛ سیاست امیرالمؤمنین هم، آمیخته‏ى با معنویت است، آمیخته‏ى با اخلاق است، اصلاً منشأ گرفته‏ى از معنویت على و اخلاق اوست. سیاست اگر از اخلاق سرچشمه بگیرد، از معنویت سیراب بشود، براى مردمى كه مواجه با آن سیاستند، وسیله‏ى كمال است، راه بهشت است؛ اما اگر سیاست از اخلاق جدا شد، از معنویت جدا شد، آن وقت سیاست‏ورزى میشود؛ یك وسیله‏اى براى كسب قدرت، به هر قیمت؛ براى كسب ثروت، براى پیش بردن كار خود در دنیا. این سیاست میشود آفت؛ براى خود سیاست‏ورز هم آفت است، براى مردمى هم كه در عرصه‏ى زندگى آنها این سیاست ورزیده میشود هم آفت است.

امیرالمؤمنین این حكومتى را كه در آن سه جنگِ مفصل نظامى با هزارها كشته اتفاق افتاد – شما در نهج البلاغه نگاه كنید – با تعبیراتى معرفى میكند كه نشاندهنده‏ى تحقیر او نسبت به این حكومت است. یك وقت او را – در خطاب به ابن‏عباس – از بند كفش كهنه‏ى وصله‏زده‏ى خود بى‏ارزشتر معرفى میكند. یكجا درباره‏ى همین حكومت میفرماید: «لألفیتم دنیاكم هذه ازهد عندى من عفطة عنز»؛ آن رطوبتى كه از عطسه‏ى یك بزغاله حاصل میشود چقدر ارزش رطوبتى و حیاتى دارد؟ هیچ. میفرماید: این حكومت، این قدرت، نشستن بر این اریكه براى على، از این كمتر و كم‏اهمیت‏تر است. یك جا در همان خطبه براى اینكه چرا این حكومت را قبول كرد، استدلال میكند: «لو لا حضور الحاضر و قیام الحجّة بوجود النّاصر»؛ دیدم مردم آمدند، اصرار میكنند، نصرت خودشان را عرضه میكنند، قبول كردم. باز در مقام استدلال: «و ما اخذ اللَّه على العلماء ان لایقارّوا على كظّة ظالم و لا سغب مظلوم»؛(1) میفرماید: خداى متعال بر عالمان، بر دانایان عالم، تكلیف معین كرده است كه بر سیرى ظالم و تهیدستى و گرسنگى مظلوم صبر نكنند، تحمل نكنند. اینهاست چیزهائى كه امیرالمؤمنین را به سمت حكومت میكشاند، یا در مقابل كسانى كه علیه او بغى میكنند، به مقاومت، به ایستادگى، به حتّى جنگ نظامى میكشاند؛ والّا حكومت براى امیرالمؤمنین ارزشى ندارد.

در این سیاست‏ورزى، امیرالمؤمنین یكى از خصوصیاتش این است: از مكر و فریب دور است. در یك جمله‏اى از حضرت نقل شده كه: «لو لا التّقى لكنت ادهى العرب»؛(2) اگر تقوا دست و پاى مرا نمى‏بست، از همه‏ى آحاد و مكاران عرب، مكر و حیله را بهتر بلد بودم. یك جاى دیگر در مقام مقایسه‏ى معاویه با خودش – چون معاویه به دهاء و مكر در حكومت معروف بود – به حسب آنچه كه نقل شده، فرمود: «واللَّه ما معاویة بأدهى منّى»؛(3) معاویه از من زرنگتر نیست. منتها على چه كند؟ وقتى بناى بر رعایت تقوا و رعایت اخلاق دارد، دست و زبانش بسته است. روش امیرالمؤمنین این است. تقوا كه نبود، دست و زبان انسان باز است، میتواند همه چیز بگوید، خلاف واقع میتواند بگوید، تهمت میتواند بزند، دروغ به مردم میتواند بگوید، نقض تعهدات میتواند بكند، دلبستگى به دشمنانِ صراط مستقیم میتواند پیدا كند. وقتى تقوا نبود، اینجورى است. امیرالمؤمنین میفرماید: من سیاست را با تقوا انتخاب كردم، با تقوا اختیار كردم؛ این است كه در روش امیرالمؤمنین، مكارى و حیله‏گرى و كارهاى كثیف و این چیزها وجود ندارد؛ پاكیزه است.

یكى از خطرهاى جدائى دین از سیاست كه عده‏اى آن را همیشه در دنیاى اسلام ترویج میكردند – در كشور ما هم بود، امروز هم متأسفانه بعضى نغمه‏هائى را در جدائى دین از سیاست بلند میكنند – همین است كه وقتى سیاست از دین جدا شد، از اخلاق جدا خواهد شد، از معنویت جدا خواهد شد. در نظامهاى سكولار و بى‏رابطه‏ى با دین، اخلاق در اغلب نزدیك به همه‏ى موارد، از بین رفته است. حالا یك وقت استثنائاً در جائى یك عمل اخلاقى دیده بشود، این ممكن است؛ استثناء است. وقتى دین از سیاست جدا شد، سیاست میشود غیر اخلاقى، مبنى بر همه‏ى محاسبات مادى و نفع‏طلبانه. سلوك سیاسى امیرالمؤمنین بر پایه‏ى معنویت است و از سلوك معنوى او جدا نیست.

رفتارهاى سیاسى امیرالمؤمنین. اولاً تا حد ممكن با مخالفان خودش، حتّى با دشمنان خودش مدارا كرد. اینى كه مى‏بینید امیرالمؤمنین سه جنگ را در دوران حدود پنج سالِ حكومت خود مجبور شد و تحمل كرد، بعد از این بود كه همه‏ى مداراهاى لازم انجام گرفته بود. امیرالمؤمنین كسى نبود كه بدون رعایت مداراهاى لازم با مخالفان، اول دست به شمشیر ببرد. حالا چند تا از جملات امیرالمؤمنین را بشنوید:

یك جا در اول خلافت، یك عده‏اى آمدند دور امیرالمؤمنین – اشاره میكردند به بعضى – آقا! تكلیف اینها را یكسره كن. اصرار میكردند. امیرالمؤمنین در جواب، اینها را نصیحت به صبر كرد و از جمله‏ى چیزهائى كه فرمود، این بود: این نظرى كه شما دارید، یك نظر است. «فرقة ترى ما ترون»؛ یك عده همین نظر شما را قبول دارند. «و فرقة ترى ما لاترون»؛ یك عده حرفى را قبول دارند كه شما معتقد به او نیستید، او را قبول ندارید. «و فرقة لاترى هذا و لا ذاك»؛ یك عده‏اى هم نه آنطرفى و نه آنطرفى، یك نظر سومى دارند. «فاصبروا»؛ صبر كنید تا امیرالمؤمنین با حكمت كار خود را انجام بدهد. «حتّى … تؤخذ الحقوق مسمحة»؛ بگذارید با سماح، با ملاطفت، با ملایمت، حق ذى‏حق را بگیریم، احقاق حق بكنیم. «و اذا لم‏اجد بدّا فاخر الدّواء الكىّ»؛(4) تا میتوانیم با تسامح، با سماح، با خوشرفتارى، حق را به حقدار برگردانیم، احقاق حق بكنیم. اگر دیدیم چاره‏اى نماند، زیر بار حق نمیروند، آن وقت «اخر الدّواء الكىّ». این یك مثل معروف عربى است؛ «اخر الدّواء الكىّ»؛ یعنى آخرین چاره را دیگر با قاطعیت انجام میدهیم. تا آنجائى كه ممكن است، با دارو و مرهم‏گذارى عمل میكنیم براى اینكه این زخم را علاج كنیم و شفا بدهیم؛ مرهم میگذاریم؛ وقتى نشد، آخر كار داغ میكنیم؛ چاره‏اى نیست.

در جنگ صفین قبل از آنى كه جنگ شروع بشود، یك عده‏اى همینطور پا به زمین میكوبیدند كه امیرالمؤمنین چرا حمله نمیكنى؟ اصرار میكردند كه حمله كن. امیرالمؤمنین فرمود: «فواللَّه ما دفعت الحرب یوما الاّ و انا اطمع ان تلحق بى طائفة فتهتدى بى»؛(5) یعنى من دنبال جنگ نیستم، دنبال هدایتم؛ یك روز هم كه درگیرى و برخورد را عقب مى‏اندازم، براى این است كه شاید یك عده‏اى دل به حقیقت بدهند، به راه صراط مستقیم بیایند. وقتى كه مأیوس شدیم، دیدیم نه، كسى نمى‏آید، آن وقت شمشیر را میكشیم و جنگ را شروع میكنیم.

درباره‏ى اهل جمل، در قضیه‏ى جنگ جمل – كه یكى از آزمایشهاى بسیار دشوار امیرالمؤمنین بود – فرمود: «انّ هؤلاء قد تمالئوا على سخطة امارتى»؛ اینها جمع شدند، دست به یكى كردند براى اینكه نسبت به این حكومتى كه به امیرالمؤمنین رسیده است، خشم خود را آشكار كنند. «و سأصبر»؛ فرمود: من صبر خواهم كرد.اما تا كى؟ «ما لم‏اخف على جماعتكم»؛(6) آن وقتى كه ببینم حركت اینها دارد بین شما مسلمانها شكاف ایجاد میكند، اختلاف ایجاد میكند، برادران را در مقابل هم قرار میدهد، آن وقت وارد عمل خواهم شد و فتنه را علاج خواهم كرد؛ تا آن وقتى كه ممكن است، صبر میكنم و با نصیحت رفتار میكنم.

یكى از خصوصیات امیرالمؤمنین در ممشاى سیاسى‏اش این بود كه با دشمنان خود و مخالفان خود با استدلال حرف میزد و استدلال میكرد. در نامه‏هائى كه حتّى به معاویه نوشته است – با اینكه دشمنى بین معاویه و امیرالمؤمنین شدید بود، در عین حال او نامه مینوشت، اهانت میكرد، حرفهاى خلاف میگفت – استدلال میكرد بر اینكه روش تو غلط است. با طلحه و زبیر كه آمدند با امیرالمؤمنین بیعت كردند – اینها به عنوانى كه میخواهیم عمره برویم، از مدینه خارج شدند، رفتند به طرف مكه. امیرالمؤمنین مراقب بود، از اول هم گفت كه اینها قصدشان عمره نیست. رفتند و كارهائى كردند؛ حالا تفاصیلش زیاد است – حضرت اینجور میفرماید: «لقد نقمتما یسیرا و ارجأتما كثیرا»؛(7) شما یك چیز كوچك را وسیله و مایه‏ى اختلاف قرار دادید، این همه نقاط مثبت را ندیده گرفتید؛ دم از دشمنى میزنید، دم از مخالفت میزنید. با اینها متواضعانه امیرالمؤمنین حرف میزند، توضیح میدهد؛ میگوید: من دنبال دشمن نمیگردم. این مدارا را دارد. اما آن وقتى كه این مدارا اثر نكند، آن وقت جاى قاطعیت علوى است؛ آن جائى است كه امیرالمؤمنین نشان میدهد كه با كسانى مثل خوارج، آنجور رفتار میكند كه خودش فرمود: «انا فقأت عین الفتنة»؛(8) چشم فتنه را من در آوردم. و كسى دیگر غیر از على نمیتوانست – به گفته‏ى خود آن بزرگوار در نهج‏البلاغه – این كار را بكند.

یكى از خصوصیات سیاست‏ورزى امیرالمؤمنین این بود كه براى پیروز شدن، به ظلم و به دروغ و به كارهاى ظالمانه متوسل نمیشد. یك عده‏اى در اوائل حكومت امیرالمؤمنین آمدند كه آقا شما این افرادى كه تو جامعه هستند – این متنفذین – یك مقدارى ملاحظه‏ى اینها را بكن و سهم بیشترى از بیت‏المال به اینها بده، مخالفت اینها را موجب نشو و دلهایشان را جلب كن! فرمود: «أ تأمرونّى ان أطلب النّصر بالجور»؛ شما میخواهید من پیروزى را به وسیله‏ى ظلم براى خودم دست و پا كنم؟ «واللَّه لا اطور به ما سمر سمیر و ما أمّ نجم فى السّماء نجما»؛(9) امكان ندارد امیرالمؤمنین با ظلم، با راه غلط و خطا، با شیوه‏هاى غیر اسلامى دوست براى خودش درست كند.

یكى از خصوصیات امیرالمؤمنین در سلوك سیاسى‏اش این بود كه از مردم جداً – نه به صورت تعارف – درخواست میكند كه با او متملقانه حرف نزنند، چاپلوسى نكنند، تصنع در برخورد با او به خرج ندهند. در وسط یكى از خطبه‏هاى امیرالمؤمنین – كه یكى از آن خطبه‏هاى بلیغ و عجیب امیرالمؤمنین است – یك نفرى بلند شد، شروع كرد تعریف و تمجید از امیرالمؤمنین؛ از سخن و از مطالب آن حضرت بنا كرد تمجید كردن و ثنا كردن بر امیرالمؤمنین. حرفهاى او كه تمام شد، حضرت رو كرد به او، تقریباً به همان اندازه‏اى كه صحبت كرده بود – آنچه كه انسان توى نهج‏البلاغه و در آن مقدارى كه سید رضى انتخاب كرده، مى‏بیند – در نصیحت این مرد صحبت كرد كه با من اینجورى حرف نزنید. از جمله همین عبارت معروف است: «فلا تكلّمونى بما تكلّم به الجبابرة»؛ آنجورى كه با پادشاهان، با جباران حرف میزنند، با من حرف نزنید. «و لاتتحفّظوا منّى بما یتحفّظ به عند اهل البادرة»؛ آنجورى كه ملاحظه میكنند كه نبادا بدش بیاید، نبادا موجبِ ناخرسندى یا ناخوشایندى فلان جبار بشود – حرفهائى را نمیزنند، ملاحظاتى را میكنند – جلوى من این ملاحظات را نكنید. «و لاتخالطونى بالمصانعة و لا تظنّوا بى استثقالا فى حقّ قیل لى»؛(10) خیال نكنید كه اگر حرف حقى را به من گفتید، على از حرف حق شما دلگیر خواهد شد. براى او سنگین خواهد آمد؛ اینجور نیست. این هم یكى از خصوصیات سیاست امیرالمؤمنین است.

یكى از خصوصیات دیگر این بزرگوار هم این است كه رفتارش با مخالفان و معارضان یك جور نیست؛ همه را به یك چوب نمیراند. امیرالمؤمنین فرق میگذارد بین افرادى و جریانهائى، با افرادى و جریانهاى دیگرى. درباره‏ى خوارجِ – البته در مقابل انحراف و انحطاط و توسل به ظواهر دینى – بدون اعتقاد، على ایستاد؛ هم در مقابل معاویه ایستاد – آنوقتى كه قرآنها را سر نیزه كردند، امیرالمؤمنین فرمود: واللَّه این مكر است، این خدعه است، این فریب است؛ اینها به قرآن اعتقادى ندارند – هم در آنوقتى كه خوارج با آن ظواهر دینى، با آن صوت حزین قرآن‏خوانى در مقابل حضرت قرار گرفتند، حضرت ایستاد. یعنى آنجائى كه كسانى بخواهند با ظواهر دینى كار بكنند و پیش بروند، امیرالمؤمنین مى‏ایستاد؛ حالا چه معاویه بود، چه خوارج بود؛ تفاوتى نمیكرد. اما در عین حال یك جور با اینها برخورد نمیكرد. ایستادگى بود، اما نصیحت امیرالمؤمنین و رفتار خود او همیشه این بود. لذا فرمود «لاتقاتلوا الخوارج بعدى»؛ بعد از من با خوارج نجنگید؛ جنگ با خوارج نكنید؛ «فلیس من طلب الحقّ فاخطأه كمن طلب الباطل فأدركه»؛(11) آن كسى كه دنبال حق هست، منتها اشتباه میكند – دنبال حق است؛ از روى جهالت، از روى قشرى‏گرى خطا میكند، اشتباه میكند – او مثل كسى نیست كه دنبال باطل میرود و به باطل میرسد؛ اینها یك جور نیستند.

این سلوك سیاسى امیرالمؤمنین است. وقتى نگاه میكنیم، مى‏بینیم كه این سلوك سیاسى عیناً با رفتار معنوى آن بزرگوار، همخوان و قابل تطبیق است. و امیرالمؤمنین در همه جا، همان على بن ابى‏طالبِ برجسته‏ى ممتازى است كه دنیا نظیر او را ندیده است.

خوب، امروز، روز عزاى امیرالمؤمنین است. من چند جمله‏اى درباره‏ى مصیبت آن بزرگوار عرض بكنم. مثل دیشبى، امیرالمؤمنین از دنیا رفت. در فاصله‏ى این دو روز یا دو شب – از سحر نوزدهم كه امیرالمؤمنین به دست آن ملعون ضربت خوردند تا شب بیست و یكم – چند تا حادثه‏ى درس‏آموز اتفاق افتاد:

یكى در همان لحظه‏ى اول بود. وقتى ضربت را این دشمنِ خدا بر امیرالمؤمنین وارد كرد، در روایت دارد كه حضرت هیچ آه و ناله‏اى نكردند؛ اظهار دردى نكردند. تنها چیزى كه حضرت فرمودند، این بود: «بسم اللَّه و باللَّه و فى سبیل اللَّه، فزت و ربّ الكعبة»؛(12) به خداى كعبه سوگند كه من رستگار شدم. بعد هم امام حسن مجتبى (علیه‏السّلام) آمد سر آن بزرگوار را در دامان گرفت. روایت دارد كه خون از سر مباركش میریخت و محاسن مباركش خونین شده بود. امام حسن همانطور نگاه میكرد به صورت پدر، گریه چشمان امام حسن را پر اشك كرد؛ اشك از چشم امام حسن یك قطره‏اى افتاد روى صورت امیرالمؤمنین. حضرت چشم را باز كردند، گفتند: حسنم! گریه میكنى؟ گریه نكن؛ من در این لحظه در حضور جماعتى هستم كه اینها به من سلام میكنند؛ كسانى در اینجا هستند – در همان لحظه‏ى اول؛ اینى كه نقل شده است از حضرت – فرمود: پیغمبر اینجاست، فاطمه‏ى زهرا اینجاست. بعد حضرت را برداشتند – بعد از اینكه امام حسن (علیه‏السّلام) نماز را در مسجد خواندند، حضرت هم نشسته نماز خواندند. راوى میگوید كه حضرت گاهى متمایل میشد به یك طرفى كه بیفتد، گاهى خودش را نگه میداشت – و بالاخره به طرف منزل حركت دادند و بردند. اصحاب شنیدند آن صدائى را كه: «تهدّمت واللَّه اركان الهدى … قتل علىّ المرتضى».(13) این صدا را همه‏ى اهل كوفه شنیدند، ریختند طرف مسجد؛ غوغائى به پا شد. راوى میگوید: مثل روز وفات پیغمبر در كوفه، ضجه و گریه بلند شد؛ آن شهر بزرگ كوفه یكپارچه مصیبت و حزن و اندوه بود. حضرت را مى‏آوردند؛ امام حسین (علیه‏السّلام) آمد نزدیك. در این روایت دارد كه اینقدر حضرت در همین مدت كوتاه گریه كرده بودند كه پلكهاى حضرت مجروح شده بود. امیرالمؤمنین چشمش افتاد به امام حسین، گفت: حسین من گریه نكن، صبر داشته باشید، صبر كنید؛ اینها چیزى نیست، این حوادث میگذرد. امام حسین را هم تسلا داد.

حضرت را آوردند داخل منزل، بردند در مصلاى حضرت؛ آنجائى كه حضرت در خانه در آنجا نماز میخواندند. فرمود: من را آنجا ببرید. آنجا براى حضرت بسترى گستردند. حضرت را آنجا گذاشتند. اینجا دختران امیرالمؤمنین آمدند؛ زینب و ام‏كلثوم آمدند، نشستند پهلوى حضرت، بنا كردند اشك ریختن. امیرالمؤمنین آنجائى كه امام حسن گریه كرد، امام حسن را نصیحت كردند و تسلا دادند؛ آنجائى كه امام حسین گریه میكرد، حضرت تسلا دادند، گفتند صبر كن؛ اما اینجا اشك دخترها را تحمل نكردند؛ میگوید: حضرت هم شروع كرد به هاى‏هاى گریه كردن. یا امیرالمؤمنین! گریه‏ى زینبت را اینجا نتوانستى تحمل كنى، اگر در روز عاشورا میدیدى چگونه زینبت اشك میریزد و نوحه‏‌سرائى میكند، چه میكردى؟

ابوحمزه‏ى ثمالى نقل میكند از حبیب‏بن‏عمرو كه میگوید: در آن ساعات آخر، در همان شب بیست و یكم، رفتم دیدن امیرالمؤمنین، دیدم یكى از دختران آن حضرت هم در آنجاست؛ آن دختر اشك میریخت، من هم گریه‏ام گرفت، بنا كردم گریه كردن؛ مردم هم بیرون اتاق بودند، صداى گریه‏ى این دختر را كه شنیدند، آنها هم بنا كردند گریه كردن. امیرالمؤمنین چشم باز كرد، گفت: اگر آنچه را كه من مى‏بینم، شما هم میدیدید، شما هم گریه نمیكردید. عرض كردم یا امیرالمؤمنین مگر شما چه مى‏بینید؟ گفت: من ملائكه‏ى خدا را مى‏بینم، فرشتگان آسمانها را مى‏بینم، همه‏ى انبیاء و مرسلین را مى‏بینم كه صف كشیدند، به من سلام میكنند و به من خوشامد میگویند. و پیغمبر را مى‏بینم كه پهلوى من نشسته است، اظهار میكنند كه بیا على جان، زودتر بیا. میگوید: من اشك ریختم، بعد بلند شدم، هنوز از منزل خارج نشده بودم كه از صداى فریاد خانواده، احساس كردم كه على از دنیا رفت.

صلّى اللَّه علیك یا امیرالمؤمنین، صلّى اللَّه علیك یا امیرالمؤمنین، صلّى اللَّه علیك یا امیرالمؤمنین. نسئلك اللّهمّ و ندعوك باسمك العظیم الاعظم الأعزّ الأجلّ الأكرم یا اللَّه…

پروردگارا! به حق امیرالمؤمنین ما را شیعیان واقعى امیرالمؤمنین قرار بده. پروردگارا! سلوك دنیائى و آخرتى ما را سلوك امیرالمؤمنین قرار بده. پروردگارا! ما را به معناى واقعى كلمه پیرو آن بزرگوار قرار بده. پروردگارا! گرفتارى‏هاى دنیاى اسلام را برطرف كن؛ گرفتارى‏هاى ملتهاى مسلمان فلسطین، عراق، لبنان، افغانستان، پاكستان و دیگر مناطق اسلامى را برطرف كن. پروردگارا! به فضل و كرمت، گرفتارى‏هاى ملت ایران را برطرف بفرما. پروردگارا! روز به روز بر عزت این ملت، بر قدرت این ملت بیفزا. پروردگارا! وحدت را كه سرمایه‏ى بزرگ ملت ایران است، براى آنها حفظ بفرما. پروردگارا! دستهاى تفرقه‏افكن را قطع بفرما. پروردگارا! ما را در هر مقامى، در هر رتبه‏اى كه هستیم، به پایبندى به حق موفق بگردان؛ ما را از ظلم، تعدى، تجاوز به حقوق دیگران محفوظ بدار.

بسم‏اللَّه‏الرّحمن‏الرّحیم‏
والعصر. انّ الانسان لفى خسر. الّا الّذین امنوا و عملوا الصّالحات و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصّبر.(14)

خطبه‏‌ى دوم‏
بسم‏اللَّه‌‏الرّحمن‏الرّحیم‏
الحمد للَّه ربّ العالمین و الصّلاة و السّلام على سیّدنا و نبیّنا ابى‏القاسم المصطفى محمّد و على ءاله الاطیبین الأطهرین المنتجبین سیّما علىّ امیرالمؤمنین و فاطمة الزّهراء سیّدة نساء العالمین و الحسن و الحسین سیّدى شباب اهل الجنّة و علىّ‏بن‏الحسین زین‏العابدین و محمّدبن‏علىّ الباقر و جعفربن‏محمّد الصّادق و موسى‏بن‏جعفر الكاظم و علىّ‏بن‏موسى‏الرّضا و محمّدبن‏علىّ الجواد و علىّ‏بن‏محمّد الهادىّ و الحسن‏بن‏علىّ الزّكىّ العسكرىّ و الحجّة القائم المهدىّ‏.
اللّهمّ صلّ علیهم و صلّ على ائمّة المسلمین و حماة المستضعفین و هداة المؤمنین.‏

اوصیكم عباد اللَّه بتقوى اللَّه‏
بار دیگر در این خطبه، خودم و همه‏ى شما برادران و خواهران عزیز را توصیه و دعوت میكنم به تقواى الهى. در رفتارمان، در گفتارمان، در عملكردمان، رعایت تقوا و پرهیزگارى را بكنیم.

در خطبه‏ى دوم، اولاً لازم است كه یاد مرحوم آیةاللَّه طالقانى و همچنین یاد شهید آیةاللَّه مدنى (رضوان اللَّه علیهما) را گرامى بداریم. این ایام، مناسبت با هر دوى این بزرگواران دارد و این دو نفر جزو كسانى هستند كه خاطره‏ى آنها از تاریخچه‏ى امامت جمعه در كشور ما انفكاك‏ناپذیر است. حقاً و انصافاً هر كدام از این دو مرد بزرگ به نحوى حقوق فراموش‏نشدنى دارند و یاد فراموش نشدنى‏اى از آنها در ذهنها و در تاریخ ما خواهد ماند.

یكى از مطالبى كه امروز در این خطبه عرض میكنم – در واقع مخاطب این سخنان كه در حضور شما نمازگزاران عزیز و مردم عزیزمان عرض میشود، جریانهاى سیاسى، شخصیتهاى سیاسى و مسئولان سیاسى سابق و لاحق هستند – این است كه از فرصت ماه مبارك رمضان استفاده كنیم. به عنوان بیان حقائق و نصایح، عرایضى را عرض میكنیم؛ ان‏شاءاللَّه كه هم براى مخاطبان این سخن، هم براى خود ما، هم بخصوص براى جوانهاى عزیزمان و مردم عزیز و مؤمنمان مفید واقع شود.

این كسانى كه مخاطبند، البته كسانى هستند كه تاكنون در درون نظام اسلامى تعریف شده‏اند؛ شخصیتهاى درون نظامند، جزو نظامند، كه ان‏شاءاللَّه در آینده هم همه در درون نظام باشند و براى این نظام كار و تلاش كنند. این درون نظام و برون نظام، یك مفاهیم تبلیغاتى و شعارهاى پوچ نیست؛ تابلوى صرف نیست؛ یك شاخصهائى دارد، مبناهاى عقیدتى دارد، مبناهاى علمى دارد. تا حالا اینجور بوده، ان‏شاءاللَّه بعد از این هم همین جور باشد.

یك مطلب این است كه از اول انقلاب تا امروز، در جریان انقلاب و جریان اصیل این مردم انشعابهائى به وجود آمده، تعارضهائى به وجود آمده است. بعضى از این تعارضها و انشعابها خسارت‏زا هم بوده است؛ بعضى هم نه، با هشیارى مردم، با آگاهى و مسئولیت‏پذیرى عناصر فعال در این جریانها، حل شده است؛ براى انقلاب و براى كشور بارى درست نكرده است. این اختلاف نظرها و انشعابهائى كه پیدا میشود، همه یك جور نیست. بعضى انشعابها ناشى از اختلاف در مبانى و در عقاید است؛ بعضى از اینها بحث عقاید و معتقدات نیست؛ بحث منافع است، دعوا بر سر منافع است؛ بعضى از این اختلافها هیچكدام از اینها نیست؛ مسئله‏ى سلائق است، اختلاف دیدگاه و اختلاف سلیقه در اجراى اصول است؛ در چهارچوب اصول و مبانى، در روشها اختلاف به وجود مى‏آید؛ لذا اینها یك جور نیستند.

خوب، از اول انقلاب در بین همین گروه‏هائى كه در دوران پیش از انقلاب و در حوادث سالهاى مبارزات، همه در كنار هم بودیم، اختلافهائى به وجود آمد. امام (رضوان اللَّه تعالى علیه) با همه‏ى این اختلافات یك جور برخورد نكرد. همین طور كه در روش امیرالمؤمنین عرض كردیم، روش امام (رضوان اللَّه علیه) هم همین جور بود؛ یعنى اول با مدارا، با نصیحت؛ لیكن آن وقتى كه اقتضاء كرد، برخورد كرد. یك گروه مربوط به دولت موقت بودند و مشكلات آنها بود، یك گروه آن كسانى بودند كه علیه لایحه‏ى قصاص آن حركت را انجام دادند، یك گروه حتّى كار را به ترور و درگیرى‏هاى خیابانى كشیدند؛ با هر كدام از اینها امام یك نحوى برخورد كرد. در سطوح بالاى حكومت هم بود؛ نخست‏وزیر بود، رئیس جمهور بود، حتّى بعدها در اواخر عمر امام (رضوان اللَّه علیه) در سطوح بالاتر از رئیس جمهور هم بود. امام با كسانى كه احساس كردند نمیشود با اینها بیش از آن مدارا كرد، برخورد كردند. همه هم سوابق انقلابى داشتند، سوابق مذهبى داشتند، خیلى‏شان هم در سطوح بالا بودند؛ لیكن خوب، اینجور شد دیگر؛ این انشعابها پیش آمد. بعضى واقعاً با امام درافتادند؛ بعضى نه، اختلاف نظرى هم بود، اما به درگیرى و دعوا و انشعاب و انشقاق نینجامید. بعضى با امام درافتادند و مداراى امام را ندیده گرفتند. امام به همین گروهك منافقین كه خواسته بودند بیایند با ایشان ملاقات كنند، پیغام دادند كه اگر شما به حق عمل كنید، من مى‏آیم سراغ شما؛ اگر دست از این كارهاى خلاف بردارید، خود من مى‏آیم سراغ شما. یعنى امام تا این حد با اینها مدارا كردند و حرف زدند. خوب، وقتى احساس خطر شد؛ بخصوص آن وقتى كه مسئله، مسئله‏ى رسوخ دادن مبانى غلط در كالبد نظام و انقلاب است، این دیگر مثل سمِ مهلك است. آن وقت امام رعایت نكردند، مدارا نكردند؛ برخورد كردند. این در مورد آن چیزهائى است كه در اختلافات بنیانى است.

حالا همانهائى هم كه اختلاف بر سر منافع دارند، گاهى رنگ عقیدتى و مبنائى به آن میدهند. هر كدام از اینها باشد – یا آنهائى كه اختلاف در مبانى و عقاید است، یا آنهائى كه اختلاف بر سر منافع است – آنجائى كه به درگیرى با نظام و درگیرى با انقلاب و پشت كردن به مبانى انقلاب باشد، آن وقت حالت دشمن را پیدا میكنند.

البته كسى عقیده‏اى مخالف داشته باشد، كارى به كار نظام نداشته باشد، نظام با او كارى ندارد. بعضى رائج كرده‏اند: «دگراندیشان». نظام با دگراندیشان چگونه رفتار میكند؟ نظام با دگراندیشان كارى ندارد. این همه دگراندیش هست. دگراندیش سیاسى كه بالاتر از دگراندیش دینى نیست. خوب، ما اقلیتهاى دینى داریم كه دگراندیشند، توى مجلس شوراى اسلامى هم عضو دارند، در مناصب مختلف هم حضور دارند. بنابراین بحث دگراندیشى نیست؛ بحث مخالفت است، بحث معارضه است، بحث ضربه زدن است، در مقابل نظام و در مقابل انقلاب شمشیر كشیدن است. آنى كه نظام با او برخورد میكند، این است. اما اگر اختلاف، اختلاف در سلائق است، در روشهاست، نه، این اختلافات مضر نیست؛ نافع هم هست.

اشكالى ندارد كه مسئولان كشور، متولیان امور كشور منتقدینى داشته باشند كه ضعفهاى آنها را به خود آنها نشان بدهند. وقتى انسان در مقام رقابت قرار بگیرد، مقابل منتقد قرار بگیرد، بهتر كار میكند. اینجور نیست كه وجود منتقدین و كسانى كه این روش را قبول ندارند، آن روش را قبول دارند، براى نظام ضررى داشته باشد؛ منتها باید در چهارچوب نظام باشد؛ این اشكالى ندارد، این مخالفت هیچ مخالفت مضرى نیست؛ نظام هم مطلقاً با یك چنین مخالفتى برخورد نمیكند. البته انتقاد باید در چهارچوب اصول باشد. اصول انقلاب هم مشخص است كه چیست. اصول انقلاب امور سلیقه‏اى نیست كه هر كه از یك گوشه‏اى در بیاید، سنگ اصول را به سینه بزند؛ بعد كه سراغ این اصول میرویم، مى‏بینیم بیگانه‏ى از انقلاب است. اصول انقلاب، اسلام است؛ قانون اساسى است؛ رهنمودهاى امام است؛ وصیت‏نامه‏ى امام است؛ سیاستهاى كلى نظام است كه در قانون اساسى معین شده است كه این سیاستهاى كلى بایست تدوین بشود. در این چهارچوب، اختلاف نظر، اختلاف ممشا، اختلاف سلیقه عیب نیست، كه حسن است؛ مضر نیست، كه مفید و نافع است. این یك مطلب است كه در میدان معارضات اینچنینى، نظام با هیچ كس برخورد نمیكند. آنجائى كه افراد در چهارچوب اصول رفتار كنند، دنبال خشونت نروند، درصدد بر هم زدن امنیت جامعه نباشند، آسایش جامعه را نخواهند به هم بزنند – از این كارهاى خلافى كه انجام میگیرد؛ دروغ‏پراكنى و شایعه – نظام هیچگونه مسئله‏اى ندارد. مخالفینى هستند، نظراتى دارند، نظرات خودشان را بیان میكنند؛ نظام برخورد نمیكند. بناى نظام در اینجا، جذب حداكثرى و دفع حداقلى است. این، روش نظام است؛ این را همه توجه بكنند. آن كسانى هم كه نظر مخالف دارند، نظرات مخالف با نظرات رسمى دارند، در این چهارچوب میتوانند خودشان را مقایسه كنند. اگر كسى با مبانى نظام معارضه كند، با امنیت مردم مخالفت كند، نظام مجبور است در مقابل او بایستد.

ما درباره‏ى افرادى كه به آنها اهانت میشود، تهمت زده میشود، میگوئیم اینها حق دفاع دارند؛ خوب، نظام هم همین جور است؛ نظام هم حق دفاع از خودش را دارد. این خطاست كه كسى خیال كند چون نظام حاكمیت است و قدرت سیاسى است، نباید دفاع كند؛ بى‏دفاع بماند؛ در مقابلش هرگونه مخالفتى، معارضه‏اى، قانون‏شكنى‏اى، مرزشكنى‏اى انجام بگیرد، باید عكس‏العمل نشان ندهد؛ این درست نیست؛ هیچ جاى دنیا هم چنین نیست. در اختلافات گوناگونى كه در بین احزاب دنیا وجود دارد – در همین كشورهائى كه خودشان را پیشرو دموكراسى میدانند – هیچكدام از این احزاب متعارض و متخالف، با اصول و مبانى آن نظام مخالفت نمیكنند؛ والّا از نظر مردم مردود هستند. دستگاه‏هائى دارند؛ دستگاه‏هاى رعایت قانون اساسى و دادگاه قانون اساسى – شبیه شوراى نگهبان خودمان – اینها را رد میكنند. اینجور نیست كه قبول كنند یك نفرى بیاید در یك نظامى علیه مبانى آن نظام مبارزه كند، معارضه كند، آن وقت نظام در مقابل او ساكت و آرام بنشیند. به كمتر از آن هم گاهى دیده میشود كه در همین نظامهاى اروپائى برخوردهاى خشن و تندى میكنند؛ چیزهائى كه جزو اصول هم محسوب نمیشود. بنابراین برخورد با نظام، برخورد با مبانى نظام، ایستادگى و شمشیر كشیدن روى نظام، جواب تند دارد؛ اما نظر مخالف داشتن، نظر متفاوت داشتن، آن وقتى كه با این اشكالات همراه نباشد، تهمت و شایعه‏افكنى و دروغ و از این چیزها نباشد، نه، نظام هیچگونه برخوردى نخواهد كرد. شیوه‏ى نظام این نبوده، امروز هم نیست و ان‏شاءاللَّه در آینده هم نخواهد بود. این یك نكته.

نكته‏ى دیگرى كه فعالان سیاسى، مسئولان، صاحبان قدرت، صاحبان مسئولیتهاى گوناگون و متنفذین بشدت بایستى مراقب آن باشند، مسئله‏ى انحراف و فسادپذیرى شخصى است؛ همه‏مان باید مراقبت كنیم. انسانها در معرض فسادند، در معرض انحرافند. گاهى لغزشهاى كوچك، انسان را به لغزشهاى بزرگ و بزرگتر و گاهى به پرتاپ شدن در اعماق دره‏هائى منتهى میكند؛ خیلى باید مراقب بود. قرآن هشدار داده است. در موارد متعدد، در قرآن این هشدار وجود دارد. یك جا میفرماید: «ثمّ كان عاقبة الّذین اساؤا السّوأى ان كذّبوا بأیات اللَّه»؛(15) عاقبت بعضى از كارها این است كه انسان به آن خانه‏ى بدترین میرسد كه تكذیب آیات الهى است. یك جا میفرماید: «فأعقبهم نفاقا فى قلوبهم الى یوم یلقونه بما اخلفوا اللَّه ما وعدوه»؛(16) خلف وعده‏ى با خدا كردند، این موجب شد نفاق در دلهایشان به وجود بیاید. یعنى انسان گناهى انجام میدهد، این گناه انسان را به وادى نفاق میكشاند؛ كه نفاق، كفر باطنى است. همین جا در قرآن، كافرین و منافقین در كنار هم هستند. در یك آیه‏ى دیگر میفرماید: «انّ الّذین تولّوا منكم یوم التقى الجمعان انّما استزلّهم الشّیطان ببعض ما كسبوا».(17) اینى كه مى‏بینید یك عده‏اى در مقابل دشمن منهزم میشوند، طاقت نمى‏آورند، نمیتوانند ایستادگى كنند، به خاطر آن چیزى است كه قبلاً از اینها سر زده است؛ باطن خودشان را با گناه و با خطا خراب كرده‏اند. لغزشها انسان را فاسد میكند. این فساد، به انحراف در عمل و گاهى به انحراف در عقیده منتهى میشود. این هم بمرور پیش مى‏آید؛ دفعتاً پیش نمى‏آید كه ما فكر كنیم یك نفرى شب مؤمن میخوابد، صبح منافق از خواب بیدار میشود؛ نه، بتدریج و ذره ذره پیش مى‏آید. این، علاجش هم مراقبت از خود است. مراقبت از خود هم یعنى همین تقوا. بنابراین علاجش تقواست. مراقب خودمان باشیم. نزدیكان افراد مراقبت كنند؛ زنها از شوهرهایشان، شوهرها از زنهایشان، دوستان نزدیك از همدیگر؛ «و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصّبر».(18) از یكدیگر مراقبت كنیم، براى اینكه دچار نشویم. مردم مسئولین را موعظه كنند، نصیحت كنند، خیرخواهى كنند، بنویسند براى آنها، بگویند براى آنها، پیغام بدهند تا مبادا دچار لغزش بشوند. خطرات لغزش مسئولین هم براى نظام، براى كشور و براى مردم بیشتر است. انسان گاهى در بعضى از حرفها، در بعضى از اقدامها و تحركات، این را احساس میكند؛ نشانه‏هاى یك چنین انحرافى را انسان مشاهده میكند. به خدا باید پناه برد، از خدا باید كمك خواست.

نكته‏‌ى بعدى این است كه عین همان چیزى كه در مورد یك شخص ممكن است پیش بیاید – یعنى فساد و انحراف – در یك نظام هم ممكن است پیش بیاید. در یك نظام حكومتى، یك نظام سالم، یك نظام اسلامى، همین بیمارى‏اى كه اشخاص ممكن است دچارش بشوند، ممكن است به سراغ نظام اسلامى بیاید، به سراغ جمهورى اسلامى بیاید. اسم، جمهورى اسلامى باشد، ظاهر اسلامى باشد، صورت، صورت اسلامى باشد، اما سیرت و رفتار و عملكرد و برنامه‏ها، برنامه‏هاى غیر اسلامى؛ همان مسئله‏‌ى صورت و سیرت انقلاب كه سال گذشته براى دانشجویان عزیز در یك جائى این را مطرح كردم.

حركت جامعه و نظام دو جور است: حركت مثبت، حركت منفى؛ حركت به سمت عروج و اوج، حركت به سمت نزول و سقوط. حركت به سمت اوج این است كه جامعه به عدالت‏خواهى نزدیك شود؛ به دین، رفتار دینى و اخلاق دینى نزدیك شود؛ در فضاى آزادى رشد پیدا كند؛ رشد عملى، رشد علمى و رشد صنعتى پیدا كند؛ در بین جامعه، تواصى به حق و تواصى به صبر وجود داشته باشد؛ جامعه روزبه‏روز در مقابل دشمنان خدا، دشمنان دین، دشمنان استقلال كشور، احساس اقتدار بیشترى بكند، ایستادگى مقتدرانه‏ى بیشترى بكند؛ روزبه‏روز در مقابل جبهه‏ى ظلم و فساد بین‏المللى ایستادگى خودش را بیشتر كند؛ اینها رشد است، اینها نشانه‏ى حركت مثبت جامعه است؛ دنیا و آخرت یك جامعه را اینها آباد خواهد كرد. ما باید دنبال یك چنین حركت مثبتى باشیم. اما نقطه‏ى مقابل اینها، یك حركت به سمت تنزل هم وجود دارد: به جاى حركت به سمت عدالت، حركت به سمت شكافهاى عظیم اقتصادى و اجتماعى با توجیه‏هاى گوناگون؛ به جاى استفاده‏ى از آزادى براى رشد علمى و رشد عملى و رشد اخلاقى، لاابالیگرى و استفاده‏ى از آزادى در جهت فساد و فحشا و اشاعه‏ى گناه و اشاعه‏ى خلاف؛ به جاى ایستادگى در مقابل مستكبران، متجاوزان و غارتگران بین‏المللى، به جاى اقتدار نشان دادن در مقابل اینها، در مقابل آنها منفعل شدن، احساس ضعف كردن، عقب‏نشینى كردن؛ آنجائى كه باید به آنها اخم كرد، به آنها لبخند زدن؛ آنجائى كه باید بر سر حقوق خود ایستاد، از حقوق صرف نظر كردن – حالا حق هسته‏اى و غیر هسته‏اى – اینها نشانه‏هاى انحطاط است. حركت جامعه باید به سمت آن تعالى و آن ارزشها، حركت به سمت بالا باشد؛ حركت مثبت باشد. این حركتهاى به سمت پائین، همان بیمارى‏هائى است كه براى نظام اسلامى ممكن است پیش بیاید؛ و این خطر براى نظام اسلامى است؛ مردم باید بیدار باشند. جمهورى اسلامى آن وقتى واقعاً جمهورى اسلامى است كه با همان مبانى مستحكم امام، همان چیزهائى كه در دوران حیات مبارك امام مطرح بود، شعار بود، بجد دنبال میشد، با همان شعارها پیش برود. هر جا ما با آن شعارها پیش رفتیم – من با بصیرت عرض میكنم، بنده اوضاع این سى سال را از نزدیك آزمایش كردم – پیشرفت با ما بوده است، پیروزى با ما بوده است، عزت با ما بوده است، منفعت دنیائى هم با ما بوده است؛ هر جا از آن شعارها عقب‏نشینى كردیم و كوتاه آمدیم، به دشمن میدان دادیم، ضعف پیدا كردیم، عقبگرد پیدا كردیم، عزت به دست نیامده است، دشمن جرى‏تر شده است، پیشتر آمده است؛ از لحاظ مادى هم ضرر كردیم. این خطاست كه بعضى خیال كنند علاج مشكلات كشور – چه مشكلات اقتصادى، چه مشكلات اجتماعى، چه مشكلات سیاسى – این است كه انسان در مقابل دشمن مستكبر سلاح را بیندازد؛ دشمن مستكبر همین را میخواهد.

همه‏‌ى این بلواهائى كه شما مشاهده كردید در دوره‏ى بعد از انتخابات پیش آمد و پیش آوردند و آنها حمایت كردند، براى همین بود كه شاید بتوانند پشتوانه‏ى مردمى انقلاب را ضربه بزنند و از انقلاب بگیرند. بنده عرض كردم نشانه‏ى اعتماد مردم به این نظام، حضور چهل میلیونى در انتخابات بود. حالا در رادیوهاى بیگانه و متأسفانه بعضى هم در داخل همنواى با آنها، هى اصرار و تكرار كه بله، اعتماد مردم از نظام سلب شده! این، جواب آن حرف است. آنجا ما گفتیم اینى كه هشتاد و پنج درصد مردم مى‏آیند رأى میدهند، چهل میلیون پاى صندوقها مى‏آیند، به هر كسى كه رأى میدهند، خود آمدن پاى صندوق، نشانه‏ى اعتماد مردم به نظام است – كه حقیقت قضیه هم همین است – اینها براى اینكه این حرف را دروغ از آب در بیاورند، مكرر در مكرر تبلیغات كردند كه اعتماد مردم از دست رفته؛ چه كار كنیم؟ حالا بعضى در لباس دلسوزى گفتند چه كار كنیم كه اعتماد برگردد! مردم به نظام اعتماد دارند، نظام هم به مردم اعتماد دارد. ان‏شاءاللَّه خواهید دید در انتخابات آینده – كه حالا دو سه سال دیگر است – همین مردم با وجود همین بازیگرى‏اى كه مخالفان و دشمنان و غافلان و بى‏خبران داخلى كردند، یك حضور مستحكمِ قوى‏اى در انتخابات خواهند داشت.

پس نكته این است كه باید همه مراقب باشیم كه نظام جمهورى اسلامى – كه نظام اسلامى است، نظام دینى است، مفتخر به این است كه در قالب احكام دین و اسلام و قرآن میخواهد حركت كند – تبدیل نشود به یك نظام بى‏اعتقاد به دین؛ به قول آقایان، یك نظام سكولار؛ باطن سكولار، ظاهر دینى؛ باطن مجذوب به فرهنگ غربى و قدرتهاى مسلط بر آن فرهنگ، و ظاهر شعائر دینى و مسائل دینىِ دم‏دستى؛ اینجورى نشود. نظام اسلامى باید به معناى واقعى كلمه، اسلامى باشد و روزبه‏روز به مبانى اسلام نزدیكتر شود؛ این است كه گره‏هاى فروبسته را باز میكند، این است كه مشكلات را حل میكند، این است كه به جامعه عزت و اقتدار میدهد، این است كه طرفداران نظام جمهورى اسلامى را در همه جاى دنیا بیشتر خواهد كرد.

عده‏اى نگاه میكنند به دشمنی‌ها، دلشان را از دست میدهند؛ زهره‏شان آب میشود از اینكه مى‏بینند دهانهاى از خشم گشوده، علیه جمهورى اسلامى بدگوئى میكنند، حرف میزنند. خوب، همه‏ى نظامهاى عالم، همه‏ى حكومتهاى عالم دشمنانى دارند و دوستانى؛ امروز هم اینجور است، در طول تاریخ هم اینجور بوده. هیچ حكومتى را شما پیدا نمیكنید كه همه‏ى مردم در داخل آن حكومت و خارج آن حكومت با او خوب باشند یا همه با او بد باشند؛ نه، یك عده‏اى موافق دارند، یك عده‏اى مخالف. حكومت پیغمبر هم همین جور بود، حكومت امیرالمؤمنین هم همین جور بود، حكومت معاویه و یزید هم همین جور بود؛ یك عده‏اى موافق، یك عده‏اى مخالف. جمهورى اسلامى هم همین جور است؛ یك عده‏اى موافقش هستند، یك عده مخالفش هستند؛ منتها مسئله این است كه ببینیم موافقین یك حكومت كى‏هایند، مخالفین این حكومت كى‏هایند؛ این شاخص است.

یك حكومتى هست كه هرچه غارتگر بین‏‌المللى است، با او مخالف است؛ هرچه زورگوى بین‏المللى است، با او مخالف است؛ هر دولت داراى سابقه‏ى سیاه استعمارگرى با او مخالف است؛ هر سرمایه‏دار صهیونیست خبیثى با او مخالف است. خوب، این مخالفتها مایه‏ى افتخار است؛ اینها كه نباید كسى را بترساند. موافقینش كى‏هایند؟ ملتهاى مؤمن در سرتاسر دنیا موافق با او هستند؛ ملتهاى مسلمان، غیر ایرانى؛ در آفریقا، در كشورهاى آفریقاى شمالى، در نقاط مسلمان‏نشین آفریقا، در آسیا، تا اندونزى، تا مالزى، در كشورهاى عربى، غیر عربى، در اروپا، جماعتهاى مسلمان، ملتهاى مسلمان، دوستدار او هستند، هوادار او هستند.

در مسابقه‏ى فوتبال چند سال قبل، تیم ایرانى بر تیم مقابلش پیروز شد. توى قهوه‏خانه‏هاى یكى از كشورهاى شمال آفریقا جوانها نشسته بودند، گلزن ایرانى كه گل میزد، اینها كف میزدند. یكى به آنها گفت شما كه كشور خودتان نیست، چه كار دارید به اینكه بازیكن ایرانى مثلاً یك گل زد توى دروازه‏ى طرف مقابلش، كه او هم دشمن شما نیست. میگفتند پیروزى ایران، پیروزى ماست؛ حتّى در میدان فوتبال! اینها قیمت دارد.

در بلواهاى بعد از انتخابات، مسلمانان كشورهاى مختلف اسلامى نگران بودند؛ پیغام میدادند به آشنایان خودشان در اینجا، كه در ایران چه خبر است؟ اینها میگفتند ناراحت نباشید، نترسید، جمهورى اسلامى قوى‏تر از این حرفهاست. یك حكومتِ اینجورى است؛ دشمنانش آنهایند، دوستانش اینهایند. همه‏ى بدها و شمرهاى عالم با او دشمنند، همه‏ى مظلومان با او موافقند؛ ملت فلسطین طرفدار اوست، ملتهاى عربىِ مقاوم طرفدار او هستند. بله، دولت آمریكا هم مخالفش است، دولت انگلیس هم كه خباثت دویست ساله در ایران دارد – سابقه‏ى خباثت انگلیسى‏ها در ایران، دویست ساله است – با او مخالف است. این مخالفتها كسى را به وحشت نمى‏اندازد. اما یك دولتى بعكس است؛ طرفدارش عبارتند از دزدها و غارتگرها و مستكبرین و زورگویان عالم، مخالفینش عبارتند از ملت خودش یا ملتهاى مؤمن و ملتهاى مظلوم؛ این مایه‏ى ننگ است. جمهورى اسلامى تا امروز مخالفینى داشته است از آن قبیل مخالفین؛ دزدهاى عالم، غارتگرهاى عالم، مستكبرین عالم؛ اینهایند كه با جمهورى اسلامى مخالفند؛ اینهایند كه در مجامع جهانى سعى میكنند با جمهورى اسلامى مقابله و مخالفت كنند؛ اما آحاد مردم، توده‏هاى مردم، دولتهاى مستقل، سیاستمداران منفك از آن قدرتها، ملتهاى مظلوم، اینها موافق با جمهورى اسلامى‏اند. به خاطر ترس از اینگونه مخالفتها، نباید چهره‏ى تسلیم به دشمن نشان داد. به هر حال نسل جوان ما بایستى هشیار باشد.

جوانهاى عزیز! این كشور مال شماست، فردا متعلق به شماست. یك نظام مقتدر – چه اقتدار علمى، چه اقتدار سیاسى، چه اقتدار اقتصادى، چه اقتدار اطلاعاتى، چه اقتدار تحرك در مناطق گوناگون جهان و اقتدار بین‏المللى – مایه‏ى عزت شماست، مایه‏ى افتخار شماست و شما باید براى تكمیل و تتمیم چنین نظامى تلاش كنید و احساس وظیفه كنید. جوانها وظیفه دارند.

جمهورى اسلامىِ به معناى حقیقى – یعنى همان جمهورى اسلامى كه امام (رضوان اللَّه تعالى علیه) براى ما پایه‏‌گذارى كرد و به كشور ما هدیه داد – میتواند همین خصوصیات را تأمین كند؛ اقتدار بین‏المللى را، اقتدار سیاسى را، عزت را، رفاه دنیا و آبادى معنوى آخرت را. اما مراقب باشید یك نظام جمهورى اسلامى تقلبى نخواهند براى ما درست كنند؛ كارى كه در ده سال گذشته هم بعضاً حركاتى انجام گرفت، اما خداى متعال مهار كرد؛ مردم بیدار بودند، هشیار بودند، اجازه ندادند. میخواستند كارهائى بكنند، شعارهاى امام را به موزه بسپرند؛ صریحاً میگفتند كه اینها كهنه شده! نه، شعارهاى انقلاب كهنه شدنى نیست؛ همیشه تازه است، همیشه براى آحاد مردم جذاب است. شعارى كه به نفع مستضعفین است، شعارى كه به نفع عزت ملى است، شعارى كه در آن مقاومت و ایستادگى است، این شعارها هیچ وقت كهنه نمیشود؛ براى هیچ ملتى كهنه نمیشود، براى نظام ما هم كهنه نخواهد شد.

هفته‏ى آینده – جمعه – روز قدس است؛ این یكى از برجسته‏ترین یادگارهاى امام عزیز ماست؛ نشانه‏ى دلبستگى انقلاب و دلبستگى ملت ما به ماجراى قدس شریف و ماجراى فلسطین است. به بركت روز قدس، این نام را ما توانستیم هر سال در دنیا زنده نگه داریم. خیلى از حكومتها و خیلى از سیاستها میخواستند، مایل بودند، تلاش كردند، پول خرج كردند كه مسئله‏ى فلسطین فراموش شود. اگر تلاش جمهورى اسلامى نبود، اگر ایستادگى جمهورى اسلامى با تمام قوا در مقابله‏ى این سیاست خباثت‏آلود نبود، بعید نبود كه بتوانند مسئله‏ى فلسطین را بتدریج به زاویه بكشانند؛ اصلاً فراموش كنند. الان هم خود دستگاه استكبار و خود صهیونیستهاى خبیث معترفند، معتقدند و ناراحتند از اینكه جمهورى اسلامى پرچم فلسطین را برافراشته است و نمیگذارد كه با سازشكارى هائى كه میخواهند انجام بدهند، مسئله‏ى فلسطین را از دور خارج كنند. روز قدس، روز زنده كردن این یاد و این نام است. امسال هم به توفیق الهى، به هدایت الهى، ملت عظیم ما در تهران و در همه‏ى شهرستانها روز قدس را گرامى خواهند داشت، راهپیمائى خواهند كرد. در كشورهاى دیگر هم بسیارى از مسلمانان در روز قدس از ملت ایران تبعیت میكنند. روز قدس، روز متعلق به مسئله‏ى قدس است و ضمناً مظهر وحدت ملت ایران است. مراقب باشید در روز قدس كسانى نخواهند از این اجتماعات براى ایجاد تفرقه استفاده كنند. از تفرقه باید ترسید. با تفرقه باید مقابله و معارضه كرد. تفرقه نباید به وجود بیاید. آن وقتى ملت ایران میتواند پرچم قدس را با افتخار بلند كند كه یكپارچه باشد. در طول این سالها سعى كردند این را هم به هم بزنند، اما بحمداللَّه نتوانستند؛ ان‏شاءاللَّه بعداً هم نخواهند توانست.

پروردگارا! به محمد و آل محمد روزبه‏روز ملت ما را سرزنده‏تر، بیدارتر، قوى‏تر، مقتدرتر و بانشاطتر قرار بده.

بسم‏اللَّه‏الرّحمن‏الرّحیم‏
و العادیات ضبحا. فالموریات قدحا. فالمغیرات صبحا. فاثرن به نقعا. فوسطن به جمعا. انّ الانسان لربّه لكنود. و انّه على ذلك لشهید. و انّه لحبّ الخیر لشدید. أ فلا یعلم اذا بعثر ما فى القبور. و حصّل ما فى الصّدور. انّ ربّهم بهم یومئذ لخبیر.(19)
والسّلام علیكم و رحمةاللَّه و بركاته‏

1) نهج البلاغه، خطبه‌‏ى 3
2) كافى، ج 8، ص 22
3) نهج البلاغه، خطبه‏ى 200
4) نهج البلاغه، خطبه‏ى 168
5) نهج البلاغه، خطبه‏ى 55
6) نهج البلاغه، خطبه‏ى 169
7) نهج البلاغه، خطبه‏ى 205
8) نهج البلاغه، خطبه‏ى 92
9) نهج البلاغه، خطبه‏ى 126
10) نهج البلاغه، خطبه‏ى 216
11) نهج البلاغه، خطبه‏ى 61
12) مناقب آل ابى‏طالب، ج 2، ص 119
13) بحار الانوار، ج 42، ص 280
14) عصر: 1 – 3؛ «سوگند به عصرِ [ غلبه‏ى حق بر باطل‏]. كه واقعاً انسان دستخوش زیان است. مگر كسانى كه گرویده و كارهاى شایسته كرده و همدیگر را به حق سفارش و به شكیبائى توصیه كرده‏اند.»
15) روم: 10
16) توبه: 77
17) آل عمران: 155
18) عصر: 3
19) عادیات: 1 – 11 ؛ «سوگند به مادیانهائى كه با همهمه تازانند. و با سمّ [هاى‏] خود برق [از سنگ‏] همى جهانند. و صبحگاهان هجوم آرند. و با آن [یورش ]گَردى برانگیزند. و بدان [هجوم ]در دل گروهى درآیند. كه انسان نسبت به پروردگارش سخت ناسپاس است. و او خود بر این [امر ]نیك گواه است. و راستى او سخت شیفته‏ى مال است. مگر نمیداند كه چون آنچه در گورهاست، بیرون ریخته گردد. و آنچه در سینه‏هاست، فاش شود. در چنان روزى پروردگارشان به [حال ]ایشان نیك آگاه است؟»