روز: احمد قابل، فقیه و پژوهشگر دینی، در گفت و گویی در مورد اختلاف نظر پیش آمده بر سر پایان ماه رمضان میان حکومت ایران و مراجع تقلید شیعه می گوید: “در ایران حتا با تلسکوپ هم ماه تا دیشب قابل رویت نبوده است.” وی می افزاید: “چیزی که به لحاظ علمی قابل رویت نیست چگونه می تواند کسی ادعا کند که من [با چشم غیرمسلح] دیده ام!” این گفت و گو در پی می آید.

مراجع تقلید ایران نظرحکومت در مورد رویت هلال در شنبه شب را نپذیرفتند. اعلام نظر مراجع بر پایه چه مستنداتی است؟

یکی از استنادات طبعاً رویت هلال ماه است؛ اما مسئله این است که از نظر علمی نیز ماه در افق ایران قرار نمی گرفته و به هیچ عنوان قابل رویت نبوده است.یعنی در مناطق جنوبی تر، که نزدیک به خط استوا و نیمکره جنوبی زمین باشد، می توانسته اند دیشب ماه را ببینند. در افریقا و افریقای جنوبی و همچنین در دوسوم از سرزمین های آمریکای لاتین با چشم ِ سر ( چشم غیر مسلح) ماه قابل رویت بوده است. در آسیا فقط در منطقه جنوب غربی، یکی در جنوب عمان، یکی در یمن، و یکی هم در جنوب عربستان یعنی منطه مکه و جده، آنهم با وسایل اپتیکی و تلسکوپ های قوی می توانسته رویت شود.اما با چشم غیر مسلح که آقایان ملاک قرار می دهند در هیچیک از مناطق آسیا امکان نداشته است حالا من نمی دانم آقایان به چه چیز استناد می کنند.

بر پایه تقویم نمی تواند باشد؟

بله اگر ملاک شان تولد ماه باشد، یعنی به لحاظ بحث نجومی مسئله و اصل تقارن ماه و آغاز ماه جدید. اما بحث، بحث رویت پذیری هست که این آقایان آنهم با چشم غیر مسلح ملاک می گیرند. علم می گوید با فاصله ای حدود پانصد کیلومتر از مرزهای ایران به سمت قطب جنوب آنهم با وسایل اپتیکی! یعنی در ایران حتا با تلسکوپ هم ماه تا دیشب قابل رویت نبوده است. و خوب چیزی که به لحاظ علمی قابل رویت نیست چگونه می تواند کسی ادعا کند که من [با چشم غیرمسلح] دیده ام! چگونه در همان ستاد استهلال ِخودشان آقایانی که حضور دارند در سایت های خودشان نوشته اند که قابل رویت نیست. ولی خوب حالا اعلام کرده اند دیگر.

ولی آقای قابل برای تعیین تحویل یک ماه به ماه دیگر همانطور که خود شما اشاره کردید مبانی علم نجوم تعیین کننده است. چظور شده است که بین مبنای نجومی و فقهی تعیین ماه شوال اینهمه تفاوت هست؟

ببینید! در مبانی فقهی ما رویکردی که به علم نجوم هست دوگونه است. به این معنا که اولاً منجمینی که در زمان پیامبر و ائمه یعنی در قرون آغازین اسلام بوده اند، منجمینی نبوده اند که با استفاده از ابزار علمی اظهار نطر کنند. بعضی ها اصلاً منجم نبوده اند ولی خودشان را منجم معرفی می کرده و بیشتر پیشگویی می کرده اند که مثلاً این ایام نحس است، آن روز خوب است و در واقع ادعاهای گزاف و خرافات بیشتر موجود بود تا حقیقت! پس یعنی علت نفی نظر منجمین در صدر اسلام عدم ارزشگذاری و بی اهمیت انگاشتن علم نجوم نبوده است بلکه بخاطر سوء استفاده هایی بود که افراد غیر عالم می کردند و خودشان را به عنوان منجم به جامعه ارائه می کردند و دروغ و خرافات را در جامعه اشاعه می دادند و چون دروغ و خرافات با حقایق مخلوط شده بود و امکان تشخیص سره از ناسره وجود نداشت، اسلام یک موضع محتاطی در این زمینه گرفته است. نفی مطلق نکرده است و تأیید مطلق هم نکرده است.مردم را به احتیاط دعوت کرده است و به اینکه بروند، بررسی کنند و اطمینان حاصل کنند. ائمه ما در پاسخ کسانی که به آنها رجوع می کردند ونقل قولهای متفاوتی از منجمان می آوردند، در واقع آنها را پرهیز می دادند که به هر گفته ای اعتماد نکنند. اما روایات متعددی وجود دارد که در همین مورد ائمه توصیه کرده اند به قول ها اعتماد کنید وقتی که برای شما یقین می آورد.

ولی امروز چه؟

خوب امروز بحث نجوم خیلی متفاوت از هزار و چهارصد سال پیش است الان منجم تمام اعتبارش زیر سوال می رود اگر بخواهد یک حرف نامربوط یا غیر علمی بزند. از آن گذشته مسئله تعدادی منجم و افراد معین دیگر نیست. مراکز علمی نجومی متعددی همزمان در سطح جهان کارشان تحقیق و تفحص است و اساساً وضعیت علمی امروز جهان اجازه نمی دهد کسی به نام نجوم خرافات را منعکس کند. و همین الان هم برخی علما در رساله های شان گفته اند علیرغم اینکه قول منجمین حجت نیست، اما اگر برای کسی تولید یقین و علم بکند او باید بر حسب علم خودش عمل کند.

اینجا طبعاً سوالی پیش می آید در رابطه با دیندارانی نظیر شما که علم نجوم را می پذیرید و در متن اختلافات بین علما هم قرار دارید؛ شما چه می کنید؟ عید فطر شما بر اساس کدام یک از فتواها بوده یا خواهد بود؟

من مبنای آغاز ماه شوال را همان تولد ماه می دانم و ماه شوال پریشب ساعت ده و چهل و چهار دقیقه به وقت ایران و شانزده و اندی به وقت ین المللی متولد شده است و ما در واقع تمام دیروز را در وضعیتی به سر می برده ایم که می شده است مطمئن باشیم و قسم یاد کنیم که ماه نو آغاز شده است. به همین دلیل من دیروز به عنوان عید افطار کردم. بدون هیچ اعلان و جنجالی؛ چون من از بررسی های خودم استفاده می کنم برای تکلیف شرعی ام و آقایان اصطلاحاً میگویند خودش اجتهاد می کنند. در هر صورت من به تفسیر خودم عمل می کنم و کار ی به آقایان ندارم.

ولی سایر مردم چگونه باید با این مشکل مواجه شوند؟

بله خوب، این وضع در جامعه اسلامی پیش می آید. با اینکه ما هشدارش را به آقایان داده ایم حتا به آقای منتظری! که این وضع خوشایندی نیست و باید وضعیت را روشن کرد تا مردم دچار دردسر نشوند. همین امسال ما سه روز یا در کل جهان اسلام حداقل دو روز آغاز ماه رمضان داشتیم و دوروز هم اول ماه شوال داشتیم. یعنی فردا را برخی از کشورها مثل پاکستان رسماً به عنوان روز اول ماه و عید فطراعلام کرده اند و از طرفی برخی کشورهای اسلامی هم که تعدادشان بیشتر است مثل مصر و عربستان امروز عید داشتند. و حالا اگر امثال من هم در کشورهای دیگر باشند که ملاک برایشان همان علم نجوم باشد و گردش علمی زمین و سیارات و تحق ماه، خوب می توان تصور کرد که آنها هم مبتنی بر این نظریه علمی رفتار کرده اند، لذا سه روز آغاز ماه شوال و روز عید فطر شده است و این اختلاف نظر سه روزه که نمی تواند درست باشد. چون به لحاظ علمی هم نهایت اختلاف می تواند بیست و چهار ساعت باشد نه بیشتر.ولی خوب متأسفانه اینطور است و یعنی همین امشب هم اگر مسلمانانی در مسکو باشند هنوز نمی توانند ماه را به شیوه چشم غیر مسلح که ملاک است مشاهد کنند ودر واقع باید روزه بگیرند.